Piracetam – ojciec leków nootropowych 

Piracetam – od niego się wszystko zaczęło. Czy wiesz, że piracetam powstał jeszcze zanim w ogóle opracowano pojęcie leku nootropowego?! Mało tego, pojęcie to wymyślił ten sam człowiek, który stworzył Piracetam — Cornelieu E. Giurgea, rumuński chemik i psycholog. Piracetam jest lekiem poprawiającym krążenie mózgowe, optymalizującym wykorzystanie energii w neuronach i pozytywnie wpływającym na zdolności poznawcze.

Czym jest piracetam?

Piracetam to pochodna GABA (kwas gamma-aminomasłowy), jednak działanie ma kompletnie inne. Piracetam jest syntetycznym lekiem nootropowym używanym w neurologii, nie występuje w naturalnych źródłach. W swojej strukturze zawiera pierścień 2-okso-pirolidyny (należy do grupy pirolidonów), co jest elementem definiującym przynależność do grupy racetamów, czyli piracetamu i całego szeregu jego nowszych i bardziej zaawansowanych pochodnych (aniracetam, oxiracetam, fenylopiracetam, pramiracetam, coluracetam, fasoracetam, levetiracetam i inne).

W aptekach spotkamy go pod nazwami handlowymi: Nootropil, Biotropil, Lucetam, Recotium, Piracetamum.

Nazwa chemiczna: 2-okso-1-pirolidyno-acetamid (eng. 2-oxo-1-pyrrolidine-acetamide)

Mechanizm działania piracetamu

Piracetam jest pozytywnym, allosterycznym modulatorem receptorów AMPA (można go zaliczyć do grupy ampakin). Oznacza to, że ma możliwość zwiększania efektów, które inicjowane są przez agonistów tego receptora. Podobnie jak w przypadku aniracetamu i oxiracetamu, piracetam zwiększa gęstość miejsc przyłączania (binding sites) w receptorach AMPA i usprawnia przepływ jonów wapnia do wnętrza neuronów. Piracetam nie wpływa za to wyraźnie na dwa pozostałe typy receptorów glutaminianu, czy NMDA i receptory kainianu (ale też ich całkowicie nie pomija, w lekkim stopniu aktywuje NMDA).

Znaczącym aspektem działania piracetamu jest wpływ na układ cholinergiczny w mózgu. Wykazano, że piracetam przyspiesza utylizację acetylocholiny w mózgu oraz może w pewnym stopniu nasilać proces zwany HACU (high-affinity choline uptake).

Dzięki obecności piracetamu może poprawiać się metabolizm energetyczny, ze względu na lepsze wykorzystanie tlenu i glukozy w neuronach. Działanie to jednak nie jest solidnie udokumentowane – głównie badania laboratoryjne, a na ludziach notowano to przy dużych dawkach i bazowych problemach z gospodarką energetyczną. U ludzi zdrowych raczej się tego efektu nie doświadczy. Piracetam może wpływać na poprawę funkcji mitochondriów, ale tutaj również tylko w stanie nadmiernego stresu oksydacyjnego lub przy spadku ich efektywności ze względu na starzenie.

Kolejnym działaniem piracetamu jest wpływ na płynność błon komórkowych, co uznaje się za wyraźny powód sporej części efektów wywoływanych przez piracetam. Przez interakcję z fosfolipidami, może też zwiększać stabilność błon. Jednak ponownie, starsze osobniki są na ten efekt dużo bardziej podatne.

Piracetam działa antyagregacyjnie, co oznacza, że hamuje krzepliwość krwi, zapobiegając tworzeniu skrzepów. Dzięki zmniejszaniu lepkości krwi poprawia krążenie mózgowe. Jest to wykorzystywane jako profilaktyka zatorów mózgowych, jednak warto zauważyć, że działanie to jest ogólnoustrojowe, nie ogranicza się tylko do krwi mózgowej. Można by stwierdzić, że jest to swego rodzaju alternatywa dla innych leków przeciwzakrzepowych, jak np. kwas acetylosalicylowy. Działanie to jest obecne jednak tylko przy górnym zakresie dawek, od 4800 mg.

Pomimo strukturalnego podobieństwa, piracetam nie reaguje w żaden sposób z receptorami GABA. Charakterystyczne dla tego leku jest też to, że nie ma działania ani sedatywnego, ani stymulującego – nie wpływa na poziom zmęczenia, ani energii.

Zastosowania i efektywność

W medycynie piracetam stosuje się między innymi w takich przypadkach:

• Dysleksja – u dyslektyków już po 21 dniach z piracetamem znacząco wzrasta zdolność do nauki werbalnej (15%). U zdrowych studentów wzrost wynosił 8,6%.
• Mioklonie pochodzenia korowego – piracetam jest z powodzeniem stosowany jako uzupełnienie terapii lekami przeciwpadaczkowymi, ponieważ zwiększa ich efektywność, a nie wykazuje negatywnych interakcji. Jest to potwierdzone długimi, nawet 12-miesięcznymi badaniami.
• Demencja – piracetam wpływa na kluczowe elementy, które są potrzebne do formowania pamięci, czyli układu acetylocholiny i glutaminianu. Dzięki temu i całej reszcie pozostałych działań może zapobiegać różnym rodzajom demencji, a nawet redukować jej nasilenie, gdy już zostanie stwierdzona.
• Leczenie powikłań udaru – ze względu na udokumentowane działanie wspierające wykorzystanie tlenu i glukozy, piracetam niekiedy wykorzystywany jest do leczenia poudarowego. Niestety w tym aspekcie skuteczność nie jest szczególnie wysoka.
• Depresja – najczęściej jako leczenie uzupełniające, np. by zniwelować zaburzenia kognitywne pojawiające się przy wielu typowych antydepresantach. Według subiektywnych ocen sam w sobie też wykazywał pewną subtelną skuteczność w redukowaniu symptomów podczas depresji związanej z zaburzeniami krążenia mózgowego.
• „Breath Holding Spells” – piracetam wykazuje skuteczność w znoszeniu efektu chwilowych bezdechów u dzieci, które mogą się pojawiać w wyniku złości, frustracji lub bólu.
• Zawroty głowy pochodzenia ośrodkowego i obwodowego.

Zastosowanie off label

Piracetam bywa wykorzystywany jako typowy doping mózgu, ale nie jest to częsta praktyka, ponieważ u zdrowych ludzi nie wywołuje spektakularnych efektów, a bardzo często w ogóle nie jest odczuwalny. W ramach dopingu mózgu, czyli podnoszenia jego możliwości ponad normę, a nie tylko przywracania standardowej sprawności, zdecydowanie lepiej sprawdzają się nowsze racetamy, jak aniracetam, fenylopiracetam czy coluracetam, które są odczuwalne znacznie częściej, a efekty są wyraźniejsze i ciekawsze.

Ciekawe efekty piracetam może wywoływać u osób starszych, ta grupa ludzi lepiej odczuwa działanie niż młodzi i zdrowi. Ze względu na profil działania można by stwierdzić, że piracetam świetnie sprawdzi się w ramach kuracji anti-aging dla mózgu i nie tylko. Świadomy swego zdrowia senior może skonsultować z lekarzem taką praktykę i jeśli nie będzie przeciwwskazań, cieszyć się dobrymi funkcjami kognitywnymi przez dłuższy czas z pomocą piracetamu.

Skutki uboczne, interakcje i bezpieczeństwo stosowania

Skutki uboczne nie są częste, ale się zdarzają. A jeśli już występują, to mogą obejmować: nerwowość, lęki, hiperkinezję, zawroty głowy, senność, zmęczenie, może też przyczyniać się do zwiększenia masy ciała.

Interakcja zachodzi ze źródłami choliny, ale jest to pozytywna interakcja, synergia. W badaniach na gryzoniach stwierdzono, że stosowanie piracetamu uszczupla zapasy acetylocholiny w hipokampie, a dzięki jednoczesnej podaży choliny efekt ten jest niwelowany, a skuteczność leczenia wzrasta. Szczególnie dobre efekty powinny być notowane dzięki stosowaniu z Alpha GPC lub Cytykoliną, czyli łatwo dostępnymi dla mózgu formami choliny.

Warto mieć na uwadze, że dzięki poprawianiu krążenia mózgowego, piracetam może potencjalnie nasilać działanie innych leków psychoaktywnych, usprawniając ich dystrybucję w mózgu.

Ze względu na hamowanie agregacji płytek, interakcja zachodzi z lekami przeciwzakrzepowymi – piracetam może nasilać ich działanie.

Według ulotki piracetam podczas kuracji hormonami tarczycy (T3 i T4) może niekiedy powodować splątanie, drażliwość i bezsenność.

Stężenie piracetamu we krwi może znacząco wzrastać, gdy równolegle praktykowane jest przyjmowanie preparatów na bazie morwy białej. Wynika to z obecności cynnaryzyny.

Piracetam nie wpływa znacząco na aktywność enzymów CYP, a lekkie hamowanie stwierdzono tylko w przypadku izoform CYP2A6 i 3A4/5.

Schematy przyjmowania, farmakokinetyka i dawkowanie piracetamu

Schematy można podzielić zasadniczo na dwie opcje: przyjmowanie doustne przez dłuższy czas lub wlewy dożylne w krótszej perspektywie. W zdecydowanej większości przypadków stosuje się piracetam w tabletkach. Dotyczy to wszelkich przypadków demencji, szumów usznych, zaburzeń krążenia mózgowego, spadków funkcji kognitywnych z różnych przyczyn itp. Wlewy dożylne natomiast podawane są w nagłych wypadkach, np. po niedotlenieniu mózgu, by szybko wprowadzić do organizmu sporą dawkę oraz pominąć ewentualne ograniczenia, np. gdy pacjent jest nieprzytomny lub półprzytomny. Wlewy stosuje się też w leczeniu padaczki mioklonicznej i niektórych typów demencji.

Przyswajalność piracetamu dożylnie i doustnie jest niemalże taka sama – przyswajalność oralna jest bliska 100%. Jest rozpuszczalny w wodzie, nie ma potrzeby przyjmowania z posiłkiem. Obecność posiłku wpływa jednak delikatnie na profil farmakokinetyczny. Otóż przyjęcie po posiłku sprawia, że stężenie szczytowe się nieco zmniejsza (o 17%), ale za to wydłuża się czas utrzymywania terapeutycznych stężeń.

Okres półtrwania nie jest szczególnie długi (około 5 godzin), dlatego zaleca się przyjmować wielokrotne dawki w ciągu dnia, optymalnie 3 razy dziennie, ale 2 też będą akceptowalne w mniej wymagających przypadkach. W taki też sposób, czyli 2-3 dawki dzienne zazwyczaj stosowany jest w badaniach klinicznych. U seniorów okres półtrwania może być nieco dłuższy.

U dorosłych stosowane jest zazwyczaj od 1200 do 4800 mg w ciągu dnia. W poważniejszych przypadkach 7200 mg podzielone na 2 lub 3 równe porcje.

Gdzie kupić piracetam — sklep

W Polsce niestety piracetam jest tylko na receptę, ale za granicą już takiego ograniczenia nie ma. W aptekach rosyjskich, ukraińskich czy nawet czeskich dostępność w aptekach jest łatwiejsza. Jedną z możliwości jest zamawianie wysyłkowe z takich aptek, jednak istnieje ryzyko nieprzepuszczenia przesyłki przez granicę.

Podsumowanie

Piracetam bez wątpienia jest ciekawym lekiem, lecz w ramach dopingu mózgu raczej się nie sprawdza. Jego działanie nie pozwala na wyjście poza swoje naturalne granice. Świetnie sprawdza się jednak jako sposób na jak najdłuższe utrzymanie dobrych funkcji poznawczych i profilaktyka demencji. Ma również wysoką efektywność w przypadkach, gdy faktycznie pojawiły się jakieś dolegliwości i potrzeba przywrócić kondycję układu nerwowego do homeostazy.

Źródła:

• Copani A et al. „Nootropic drugs positively modulate alpha-amino-3-hydroxy-5-methyl-4-isoxazolepropionic acid-sensitive glutamate receptors in neuronal cultures.” J Neurochem. 1992 Apr;58(4):1199-204.
• Spignoli G et al. „Effect of oxiracetam and piracetam on central cholinergic mechanisms and active-avoidance acquisition.” Clin Neuropharmacol. 1986;9 Suppl 3:S39-47.
• Heiss WD et al. „Effect of piracetam on cerebral glucose metabolism in Alzheimer’s disease as measured by positron emission tomography.” J Cereb Blood Flow Metab. 1988 Aug;8(4):613-7.
• Keil U et al. „Piracetam improves mitochondrial dysfunction following oxidative stress.” Br J Pharmacol. (2006)
• Müller WE et al. „Effects of piracetam on membrane fluidity in the aged mouse, rat, and human brain.” Biochem Pharmacol. 1997 Jan 24;53(2):135-40.
• Moriau M et al. „Platelet anti-aggregant and rheological properties of piracetam. A pharmacodynamic study in normal subjects.” Arzneimittelforschung. 1993 Feb;43(2):110-8.
• Gouliaev AH, Senning A. „Piracetam and other structurally related nootropics.” Brain Res Brain Res Rev. 1994 May;19(2):180-222.
• Wurtman RJ et al. „Piracetam diminishes hippocampal acetylcholine levels in rats.” Life Sci. 1981 Mar 9;28(10):1091-3.
• Fontani G et al. „Effect of piracetam plus choline treatment on hippocampal rhythmic slow activity (RSA) and behavior in rabbits.” Life Sci. 1984 Sep 10;35(11):1183-9.
• Wilsher C et al. „Piracetam as an aid to learning in dyslexia. Preliminary report.” Psychopharmacology (Berl). 1979 Sep;65(1):107-9.
• Fedi M et al. „Long-term efficacy and safety of piracetam in the treatment of progressive myoclonus epilepsy.” Arch Neurol. 2001 May;58(5):781-6.
• Waegemans T et al. „Clinical efficacy of piracetam in cognitive impairment: a meta-analysis.” Dement Geriatr Cogn Disord. 2002;13(4):217-24.
• Kessler J et al. „Piracetam improves activated blood flow and facilitates rehabilitation of poststroke aphasic patients.” Stroke. 2000 Sep;31(9):2112-6.
• Sawires H, Botrous O „Double-blind, placebo-controlled trial on the effect of piracetam on breath-holding spells.” Eur J Pediatr. 2012 Jul;171(7):1063-7
• ChPL – Nootropil 20%, 200 mg/ml, roztwór doustny