Z anemią w społeczeństwie mamy do czynienia stosunkowo często, szczególnie wśród młodych kobiet, ale nie tylko. To zaburzenie kojarzy się m.in. z pogorszonym samopoczuciem i zmęczeniem, jednak czy wiesz, jakie dokładnie anemia niesie zagrożenia dla mózgu i psychiki?
Czym jest anemia?
Anemia, którą możesz znać też jako niedokrwistość, to przypadłość, w której stężenie hemoglobiny i/lub czerwonych krwinek spada poniżej przyjętych norm dla osób zdrowych i nie jest wystarczające dla pokrycia pełni fizjologicznych potrzeb. Można ją zdefiniować również jako utratę równowagi pomiędzy produkcją a rozkładem czerwonych krwinek. Anemię diagnozuje się głównie na podstawie analizy badania morfologii krwi oraz wywiadu z pacjentem. Na niedokrwistość najmocniej narażone są kobiety w wieku reprodukcyjnym oraz dzieci poniżej 5 lat.
Pokrótce przedstawimy też główne rodzaje anemii:
- anemia z niedoboru żelaza – najbardziej powszechna forma, uznawana za dość łatwą do wyleczenia; wywołana może być m.in. niedoborami dietetycznymi, zaburzeniami wchłaniania lub nadmierną utratą krwi.
- anemia megaloblastyczna – jest to niedokrwistość spowodowana niedoborem witamin z grupy B – folianów i B12; charakteryzuje się zwiększoną objętością erytrocytów.
- anemia hemolityczna – zaburzenie spowodowane nadmiernym wzrostem hemolizy, czyli rozkładu czerwonych krwinek.
- anemia aplastyczna – wynika z uszkodzeń szpiku kostnego i zaburzeń pracy komórek macierzystych; ta choroba dotyka wszystkich składników krwi, nie tylko czerwonych krwinek.
- anemia sierpowata – wrodzona i nieuleczalna na ten moment choroba; charakteryzuje się nieprawidłową budową hemoglobiny i specyficznym kształtem czerwonych krwinek, przypominającym sierp.
Typowe objawy anemii
Zazwyczaj osoby zmagające się z anemią doświadczają wzmożonego zmęczenia, senności, duszności, ograniczonego tętna lub kołatania serca oraz bladości śluzówek i dłoni. Objawy obejmują też łamliwość paznokci, kruchość i wypadanie włosów, mroczki przed oczami. Niedokrwistość czasem wiąże się też z poważniejszymi zagrożeniami zdrowotnymi i rozwojowymi, w tym śmiertelnością noworodków i okołoporodową, niską masą urodzeniową, przedwczesnym porodem i opóźnionym rozwojem dziecka.
Objawy anemii wynikają z niedostatecznego transportu tlenu do tkanek, dlatego mogą dotykać praktycznie całego organizmu.
Zagrożenia dla rozwoju mózgu
Niedokrwistość oznacza słabsze dostawy tlenu do tkanek, a niedotlenienie dla mózgu jest wyjątkowo groźne. Nie bez powodu najwyraźniejsze i najłatwiej zauważalne objawy anemii to te dotyczące pracy mózgu. Bez odpowiednio sprawnego transportu tlenu neurony nie są w stanie produkować odpowiedniej ilości energii, a mało energii to niższa efektywność pracy. Żelazo również bardziej bezpośrednio uczestniczy w takich procesach jak oddychanie mitochondrialne i synteza DNA. W mózgu żelazo ma znaczenie szczególnie w hipokampie i jądrach podstawnych, ale w niektórych aspektach działa na cały mózg (np. mielinizacja).
Niedobór tlenu u dorosłych spowodowany niedokrwistością może bardzo wyraźnie wpłynąć na pogorszenie kognicji. Przy tej przypadłości znacznie ciężej jest się zmotywować do pracy lub nauki, a sam proces przetwarzania informacji przebiega mozolnie. Nadmierne zmęczenie źle odbija się także na poziomie regeneracji psychicznej. Badanie na sporej grupie (łącznie 13133 osób) ze średnią wieku 57 lat pokazało, że faktycznie anemia i niskie stężenia hemoglobiny korelują z gorszymi wynikami w testach kognitywnych. Pogorszenie wyników nie było mocno widoczne w pamięci, ale dotyczyło za to szybkości przetwarzania informacji i funkcji wykonawczych.
Szczególnie niebezpieczne są niedobory żelaza w czasie ciąży i laktacji, gdyż odbijają się na rozwoju mózgu, wpływając na poziomy neuroprzekaźników, na neurometabolizm i mielinację. Niemowlęta z niedokrwistością z niedoboru żelaza mają niższy poziom rozwoju poznawczego, motorycznego, społeczno-emocjonalnego i neurofizjologicznego niż niemowlęta z grupy kontrolnej, a efekt ten jest długoterminowy i nie zawsze możliwy do całkowitego zniwelowania po uzupełnieniu żelaza. W porównaniu z niemowlętami bez anemii, dzieci z niedoborem żelaza wykazały wolniejszą transmisję neuronalną, zmienioną gęstość szybkich ruchów gałek ocznych podczas snu, gorszą pamięć rozpoznawania oraz asymetryczne zmiany w EEG.
Bardzo ważne jest, by monitorować nasycenie żelazem i morfologię zarówno u ciężarnej matki, jak i u już narodzonego dziecka i w razie potrzeby szybko korygować niedobory odpowiednio dobraną suplementacją w porozumieniu z lekarzem prowadzącym. Już w trakcie przygotowań do ciąży najlepiej jest przyłożyć szczególną uwagę to monitorowania kwestii związanych z anemią, gdyż zauważano, że niska ferrytyna u ciężarnych, które miały anemię jeszcze przed zajściem w ciążę zwiększała ryzyko niskiej ferrytyny u noworodka i późniejszych problemów z gospodarką żelazem w życiu niemowlęcym.
Dobre źródła żelaza i rozsądna suplementacja
Produkty bogate w żelazo to szczególnie mięso i inne produkty odzwierzęce zawierające dobrze przyswajalne żelazo hemowe. Wybitnie gęste w żelazo są podroby, na czele z wątróbką. Weganie mają nieco cięższe zadanie z dostarczaniem odpowiednich ilości żelaza z dietą. Wegańskie źródła żelaza obejmują m.in. szpinak, warzywa strączkowe, buraki, kapustę, brukselki, produkty sojowe, nać pietruszki, niektóre orzechy. W ramach suplementacji bywa pijany także sok z pokrzywy.
Istnieje pakiet dobrych praktyk dla poprawy wchłanialności żelaza. Najbardziej znaną jest najprawdopodobniej równoległe dostarczanie witaminy C. Może to być warzywo obfite w tę witaminę do posiłku obfitującego w żelazowe produkty albo kapsułka witaminy C w ramach suplementacji. Często żelazo łączy się też ze źródłami cynku. Dobrą praktyką jest też unikanie picia kawy i herbaty w czasie spożywania źródeł żelaza.
W klinicznych przypadkach lekarz zaleca żelazo w tabletkach na receptę. Najpopularniejszym produktem w polskiej praktyce jest lek Tardyferon. Niekiedy jednak lekarze decydują się na inne preparaty, np. na żelazo w płynie, gdy wersje w tabletkach powodują skutki uboczne, takie jak zaparcia i problemy jelitowe. Żelazo w płynie niekiedy okazuje się pod tym względem bardziej przyjazne.
Zagrożenia nadmiaru żelaza
Żelazo bez wątpienia jest krytycznym elementem dla zdrowia człowieka, w tym jego mózgu, jednak w przypadku jego uzupełniania konieczna jest dość duża precyzja. Gdy przesadzimy i doprowadzimy do nadmiaru żelaza, to taki stan również może przynieść silną toksyczność i narobić poważnych szkód.
Nadmiar żelaza się zdarza szczególnie przy przesadzonej lub źle zastosowanej suplementacji, jednak jest to stan występujący dużo rzadziej niż niedobór żelaza. Niemniej, gdy decydujesz się na suplementację żelazem, warto mieć pewność, że jest to uzasadniony i potrzebny zabieg, by przypadkiem nie „przedobrzyć”.
Skuteczne uzupełnianie witamin z grupy B
Witaminy B9 i B12 są równie ważne dla czerwonych krwinek i hemoglobiny, co żelazo. Dodatkowo mają też bardzo szeroki wpływ na układ nerwowy. W kompleksowych preparatach uzupełniających żelazo i mających przeciwdziałać anemii zazwyczaj są dodane również te witaminy. Warto jednak mieć na uwadze, że niedokrwistość niekiedy spowodowana jest stricte niedoborami witamin z grupy B, nawet gdy nasycenie żelazem nie budzi zastrzeżeń. Osobiście zazwyczaj polecam wybieranie tych witamin w formach aktywnych, czyli B9 pod postacią 5-MTHF, a B12 jako metylokobalaminę. We krwi natomiast funkcjonalnym markerem nasycenia witaminami z grupy B jest homocysteina, której poziom niekiedy może powiedzieć więcej, niż badanie kwasu foliowego i witaminy B12 z krwi.
Podsumowanie
Anemia jest zagrożeniem dla człowieka na każdym etapie jego życia, przy czym szczególnie poważnym jest okres życia płodowego. Status czerwonych krwinek i nasycenie żelazem są bardzo ważne dla rozwoju mózgu, a później do utrzymania jego odpowiedniej sprawności. Biorąc pod uwagę bardzo dużą częstotliwość występowania zarówno niedokrwistości, jak i niedoborów żelaza, warto na bieżąco monitorować swój stan zdrowia pod tym kątem i w razie potrzeby interweniować.
Źródła:
- Chaparro CM, Suchdev PS. Anemia epidemiology, pathophysiology, and etiology in low- and middle-income countries. Ann N Y Acad Sci. 2019;1450(1):15-31. doi:10.1111/nyas.14092
- Lozoff B, Georgieff MK. Iron deficiency and brain development. Semin Pediatr Neurol. 2006 Sep;13(3):158-65. doi: 10.1016/j.spen.2006.08.004. PMID: 17101454.
- Schneider AL, Jonassaint C, Sharrett AR, et al. Hemoglobin, Anemia, and Cognitive Function: The Atherosclerosis Risk in Communities Study. J Gerontol A Biol Sci Med Sci. 2016;71(6):772-779. doi:10.1093/gerona/glv158
