Stres a zespół jelita nadwrażliwego (IBS) – zależność w dwie strony? 

Zespół Jelita Nadwrażliwego (ang. Irritable Bowel Syndrome — IBS, zespół jelita drażliwego) związany jest z występowaniem objawów ze strony układu pokarmowego takich jak: ból brzucha, biegunka lub zaparcia, wzdęcia, czy nudności. Jednak wbrew pozorom nasza głowa ma olbrzymi wpływ na tę chorobę. IBS jest wywołany nieprawidłową komunikacją między jelitami a mózgiem. Wymiana informacji jest obustronna, czyli mogą występować zarówno błędy dotyczące odczytywania przez mózg sygnałów płynących z jelita, jak i również emocje i stres mogą zaburzać pracę przewodu pokarmowego. Ale zacznijmy od początku.

Czym jest zespół jelita nadwrażliwego?

Zespół jelita nadwrażliwego to przewlekła choroba czynnościowa objawiająca się bólem brzucha mającym związek z wypróżnieniem oraz zmianą rytmu wypróżnień lub zmianą konsystencji stolca. Cierpi na nią aż 11% ludzi na świecie!^[1] Objawy potrafią być bardzo krępujące i w dużym stopniu utrudniają normalne funkcjonowanie. Wielu chorych nie wyobraża sobie normalnego wyjścia do restauracji lub przed wyjściem z domu sprawdza, gdzie będą mieli dostęp do toalety.

Nie znamy jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, co powoduje wystąpienie IBS? Przyjmuje się, że główną rolę odgrywają zaburzenia osi mózgowo-jelitowej, ale pod uwagę bierze się również zmiany we florze bakteryjnej jelit, predyspozycje genetyczne oraz przebycie biegunki infekcyjnej.

Diagnostyka IBS bywa skomplikowana, ponieważ nie ma żadnych testów mogących jednoznacznie stwierdzić lub wykluczyć tę jednostkę chorobową. Dzieje się tak dlatego, że nie wykryto, aby IBS powodował dające się zmierzyć zmiany chorobowe w jelitach czy stan zapalny. Diagnozę można postawić, jeśli spełnione są Kryteria Rzymskie IV.

Jak można leczyć IBS?

Brak zmian chorobowych jest związany również z trudnościami w leczeniu IBS i obecnie stosuje się wyłącznie leczenie objawowe. W pierwszej kolejności zaleca się wdrożenie rekomendacji Narodowego Instytutu Zdrowia i Doskonałości Klinicznej Wielkiej Brytanii (ang. National Institute of Health and Care Excellence – NICE). Podkreślają one między innymi istotną rolę regularnego spożywania posiłków, picia odpowiedniej ilości wody, ograniczenia spożycia kawy i sorbitolu (jest dodawany do produktów jako słodzik, ale występuje też naturalnie w owocach). Jeśli takie modyfikacje nie pomagają u chorych na IBS można zastosować dietę low FODMAP. Jest to dieta ograniczająca spożycie krótkołańcuchowych węglowodanów fermentujących w jelitach.

Oprócz zmian dietetycznych i stylu życia można stosować również leki, głównie:

• leki rozkurczowe,
• antybiotyki niewchłaniające się z przewodu pokarmowego,
• leki przeciwbiegunkowe,
• leki działające przeczyszczająco.

Istnieje również kilka suplementów takich jak błonnik, olejek z mięty pieprzowej i probiotyki, których korzystne działanie zostało poparte badaniami^[1].

Źródło: Reguła J, Rydzewska G. Rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne w zespole jelita nadwrażliwego. Gastroenterol Klin Postępy i Stand. 2018;1(1):9–17.

Jak stres wpływa na układ pokarmowy?

Negatywnego wpływu silnych emocji na układ pokarmowy doświadczył chyba każdy. Kiedy bodźce stresowe docierają do naszego mózgu, uruchamianych jest wiele mechanizmów, których zadaniem jest ochrona przed zagrożeniem. Ośrodkowy układ nerwowy może kontaktować się z układem pokarmowy poprzez nerw błędny, wydzielane hormony i układ odpornościowy. Nie bez znaczenia są również związki wydzielane przez bakterie zamieszkujące nasze jelita np. krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe. Wszystkie te szlaki mogą zaburzać pracę jelit, kiedy odczuwamy stres.

Przykładowo wykazano, że kortykoliberyna, hormon uwalniany w podwzgórzu, opóźnia opróżnianie żołądka i jednocześnie przyspiesza przesuwanie się treści pokarmowej w ostatnich odcinkach układu pokarmowego. Może to powodować szybkie uczucie sytości, nudności, czy biegunkę. Długotrwały stres powoduje również dysbiozę, czyli zmniejszenie ilości i różnorodności bakterii jelitowych, które pełnią istotną funkcję w prawidłowej komunikacji pomiędzy mózgiem a jelitami^[2].

Stres u chorych z IBS

Stres na wiele sposobów może zaburzać pracę jelit. Będzie to szczególnie istotne u chorych na IBS między innymi przez występującą u nich nadwrażliwość trzewna, czyli zwiększone odczuwanie bólu z przewodu pokarmowego. Co to znaczy? Nadwrażliwość trzewną bada się poprzez rozciąganie odbytnicy z użyciem balonu. Chorzy z IBS odczuwają ból dużo szybciej niż zdrowe osoby. Dlatego nawet niewielkie zaburzenia perystaltyki jelit, czy delikatnie zwiększona ilość gazów w jelicie może u osób z IBS wywoływać nieprzyjemne objawy.

Co było pierwsze: stres czy IBS?

U ponad połowy chorych na IBS występuje zależność między występowaniem stresu a nasileniem objawów choroby^[1]. Dodatkowe z zespołem jelita nadwrażliwego często współwystępują depresja i zwiększone odczuwanie lęku. Chorzy z zespołem jelita nadwrażliwego mają również tendencję do somatyzacji, czyli nieświadomego wyrażania emocji poprzez ból lub inne fizyczne objawy^[1].

Można się zastanawiać czy to stres przekłada się na złą pracę jelit, czy może obniżenie jakości życia wywołane objawami sprawia, że chorzy wykazują zwiększony lęk lub depresję. Badanie opublikowane w 2012 roku pokazuje, że prawdopodobnie oba podejścia są prawdziwe. W ciągu 12 lat trwania badania zwiększyła się zarówno ilość zaburzeń psychicznych u chorych na czynnościowe zaburzenia przewodu pokarmowego, jak i wśród zdrowych osób wykazujących najwyższy poziom stresu wzrosła liczba zachorowań^[3].

Łagodzenie stresu jako metoda leczenia IBS

Jeśli zauważasz, że objawy IBS nasilają się u ciebie w stresujących sytuacjach, to oprócz polecanych w pierwszej kolejności terapii, czyli stosowania się do wytycznych NICE oraz diety low FODMAP warto rozważyć wykorzystanie narzędzi ułatwiających zarządzanie stresem.

Z pozytywnym skutkiem u chorych z zespołem jelita nadwrażliwego stosuje się również leki przeciwdepresyjne. Głównie trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne i inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny. Wbrew pozorom zarówno terapie psychologiczne, jak i leki przeciwdepresyjne mogą zmniejszać objawy IBS nie tylko poprzez działania na ośrodkowy układ nerwowy, ale również dzięki temu, że wpływają na odczuwanie bólu, nadwrażliwość trzewną i motorykę przewodu pokarmowego^[1][4].

IBS a stres — co możesz zrobić już dzisiaj

• Wypróbuj uważne jedzenie – usiądź do posiłku, przyjrzyj się temu, co będziesz jadł, weź mały kęs i staraj się poczuć smak poszczególnych składników, ich konsystencje. Dokładnie pogryźć każdy kawałek. Skup się wyłącznie na jedzeniu i odczuciach płynących z ciała, tak aby skończyć posiłek w momencie uczucia sytości.
• Włącz praktykę jogi – znajdź w internecie film instruktażowy jogi i zobacz czy pomoże on Ci się wyciszyć i bardziej poczuć swoje ciało.
• Pobierz na telefon aplikację pomagającą walczyć ze stresem — możesz wypróbować medytację, techniki oddechowe czy inne ćwiczenia uspokajające.

Są to pierwsze kroki, które możesz wykonać już teraz i zobaczyć, jaki ma to wpływ na ból brzucha i inne objawy związane z IBS, ale pamiętaj, że udowodnioną skuteczność mają interwencje pod okiem specjalisty.

Zespół jelita drażliwego to choroba o złożonej patogenezie dlatego warto pamiętać, że jej leczenie również powinno obejmować wiele działań. Chcąc ograniczyć objawy ze strony układu pokarmowego, warto zadbać zarówno o to, co jemy, jak i o to, jak potrafimy radzić sobie ze stresem i silnymi emocjami. Dodatkowo w dzisiejszych czasach strategie pomagające lepiej zarządzać stresem przydadzą się każdemu, nie tylko ze względu na IBS, ale również biorąc pod uwagę ogólny komfort życia.

Bibliografia

1. Reguła J, Rydzewska G. Rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne w zespole jelita nadwrażliwego. Gastroenterol Klin Postępy i Stand. 2018;1(1):9–17.
2. Sun Y, Li L, Xie R, Wang B, Jiang K, Cao H. Stress Triggers Flare of Inflammatory Bowel Disease in Children and Adults. Front Pediatr. 2019;7(October).
3. Koloski NA, Jones M, Kalantar J, Weltman M, Zaguirre J, Talley NJ. The brain – Gut pathway in functional gastrointestinal disorders is bidirectional: A 12-year prospective population-based study. Gut. 2012;61(9):1284–90.
4. Ford AC, Lacy BE, Harris LA, Quigley EMM, Moayyedi P. Effect of Antidepressants and Psychological Therapies in Irritable Bowel Syndrome: An Updated Systematic Review and Meta-Analysis. Am J Gastroenterol [Internet]. 2019;114(1):21–39. Available from: http://dx.doi.org/10.1038/s41395-018-0222-5