Znasz betel? To czwarta najpopularniejsza używka na świecie 

Jeśli nie znasz, to nic dziwnego. Betel ma ogromną popularność, ale głównie w krajach azjatyckich. Używany jest w celu energetyzującym i dla lepszego samopoczucia, jednak ma charakterystyczne skutki uboczne. Przez nie wystarczy jeden uśmiech, by rozpoznać wieloletniego użytkownika betelu.

Co to jest betel i jakie ma właściwości?

Betel to nazwa używki, którą stosuje ok. 10-20% światowej populacji. Czyni to ją czwartą najczęściej stosowaną używką na świecie, po nikotynie, etanolu i kofeinie.

Jej dwa główne składniki to:

• liście pieprzu żuwnego (Piper betle) nazywane paan;
• orzechy betelowe (betel nut) – nasiona palmy arekowej (Areca catechu).

Poza nimi do betelu dodaje się też wypełniacz, np. mleko wapienne oraz przyprawy do smaku, których skład różni się w zależności od kraju lub regionu. Pastę betelową, czyli zmieszane orzechy betelu z wapnem i przyprawami zawija się w rulonik z liścia i wkłada do ust. Żucie takiej mikstury daje efekt orzeźwienia i pobudzenia, często określany jako stan lekko euforyczny. Czasem też użytkownicy stosują go dla wsparcia układu trawiennego.

Działanie betelu określane przez zwykłych, nawykowych użytkowników to: euforia, dobre samopoczucie, ciepło, zwiększona czujność, ślinotok, kołatanie serca i zwiększona zdolność do pracy, a także redukcja migren u osób, które się z nią zmagają.

Za działanie betelu odpowiadają występujące w nim:

• alkaloidy – arekolina, arekaidyna i arekolinina, guwakolina i guwacyna;
• polifenole;
• związki lotne (olejki eteryczne).

Mechanizmy działania

Alkaloidy betelowe wpływają m.in. na neuroprzekaźnik GABA – blokują jego receptory i hamują wychwyt. W ten sposób wpływają na wzrost energii, ale też blokują działanie benzodiazepin i zwiększają ryzyko ataków padaczkowych.

Wspomniane alkaloidy wpływają też na układ cholinergiczny, stymulując receptory muskarynowe i nikotynowe.

Choć część użytkowników chwali sobie to, jak żucie betelu wpływa na zdolności umysłowe i jakość ich pracy, to analizy naukowe i badania EEG nie potwierdzają tych doniesień. Według literatury betel nie powinien dawać szczególnych korzyści dla zdolności skupienia uwagi i pamięci.

Najsilniejszym składnikiem betelu jest najprawdopodobniej arekolina. Ją wykorzystuje się nawet jako składnik suplementów diety – silnych spalaczy tłuszczu na rynku USA. W krótkoterminowym ujęciu arekolina zwiększa dostępność hormonów tarczycy (T4 i T3), co sprzyja redukcji masy ciała i przyspieszeniu metabolizmu, jednak w ujęciu długoterminowym może pojawiać się niedoczynność tarczycy. Ewentualne działanie odchudzające również jest krótkotrwałe, a w dłuższej perspektywie pojawia się wzrost ryzyka zespołu metabolicznego, otyłości, hiperlipidemii.

Częstość spożywania betelu

Jak już wspomniałem, w ujęciu globalnym jest to 10-20% populacji. Dla około 200 milionów ludzi żucie betelu jest codziennym nawykiem. Popularność betelu jest jednak różna na różnych kontynentach. W Europie dla przykładu popularny jest tylko wśród migrantów z krajów, z których betel pochodzi.

Największą popularność betel ma na wyspach Pacyfiku oraz w krajach południowej Azji: Indiach, Bangladeszu, Filipinach, Birmie, Malezji i Sri Lance.

Według statystyk mierzonych w Indiach:

• na terenach wiejskich betel spożywa około 34,7% mężczyzn w porównaniu z 32,4% kobiet;
• w miastach wskaźnik konsumpcji wśród mężczyzn wynosi około 37,8%, a wśród kobiet około 29,7%;
• spożywanie produktów z orzechów areki jest powszechne wśród młodzieży, gdzie 16,4% stosuje je regularnie, a 13% sporadycznie;
• orzechy areki spożywa nawet dobrze wykształcona część społeczeństwa, gdzie 12,5% robi to regularnie, a 27,5% okazjonalnie.

Szczególnie alarmujące jest spożycie betelu wśród młodych ludzi – nastolatków i dzieci. Dostęp do niego jest bardzo łatwy i uzależnienie rozwija się często na bardzo wczesnym etapie życia, co rodzi niemiłe konsekwencje na jego dalszych etapach.

Skutki uboczne betelu i wpływ na zdrowie

Nie ma dobrych informacji dla osób, które regularnie żują betel. Jest kilka natychmiastowych skutków ubocznych, które mogą pojawić się w ciągu kilku minut od spożycia, a są charakterystyczne dla wszystkich stymulantów: kołatanie serca, podwyższone ciśnienie krwi, podwyższona temperatura ciała, uderzenia gorąca i pocenie się. Ważniejsze są jednak długoterminowe skutki zdrowotne.

Uzależnienie

Psychoaktywne alkaloidy z betelu wpływają na układ nagrody w mózgu i przy nawykowym stosowaniu doprowadzają do uzależnienia. Syndrom odstawienny po zaprzestaniu żucia betelu porównywany jest do tego po amfetaminie. Po regularnym stosowaniu betelu przez kilka miesięcy, a tym bardziej lat, odstawienie go może być bardzo nieprzyjemne.

Działanie rakotwórcze

Stwierdzono, że orzech areki jest rakotwórczy dla ludzi i wiąże się go z rakiem jamy ustnej, gardła, przełyku, wątroby i dróg żółciowych oraz macicy.

Wpływ na zęby i jamę ustną

Mówi się, że użytkownika betelu łatwo rozpoznać. Betel sprawia, że ślina staje się czerwona, a po wielu latach stosowania również zęby przybierają czerwono-brązowe zabarwienie, a w ostateczności robią się niemalże czarne. Betelowe zęby to charakterystyczny objaw dla tej używki. Betel ogółem jest bardzo szkodliwy dla całej jamy ustnej, gdyż prowadzi do zaniku dziąseł i zwiększa ryzyko nowotworu.

Źródła:

• Garg A, Chaturvedi P, Gupta PC. A review of the systemic adverse effects of areca nut or betel nut. Indian J Med Paediatr Oncol. 2014;35(1):3-9.
• Norton, S. A. (1998). Betel: Consumption and consequences. Journal of the American Academy of Dermatology, 38(1), 81–88.