Gregory Bateson był antropologiem o wielu zainteresowaniach naukowych jak psychologia, socjologia czy komunikacja społeczna. W Polsce jego dzieła nie są zbyt rozpowszechnione, jedynie jedna z jego prac doczekała się tłumaczenia. A szkoda, ponieważ w kontekście zdobywania wiedzy zarówno przez dzieci jak i dorosłych miał kilka ciekawych teorii.
Jedną z nich jest teza mówiąca o tym, że uczymy się na trzech poziomach. Każdy kolejny jest bardziej zaawansowany i odpowiada za inne elementy związane z przyswojeniem umiejętności i nauką.
Poziom pierwszy czyli nawyki, procedury, powtarzalne czynności
Na tym poziomie jednostka zdobywa podstawowe umiejętności pozwalające na wykonanie danej czynności. Uczy się w dużej mierze za pomocą naśladownictwa i obserwacji.
Dobrze opanowana wiedza na tym poziomie pozwoli nam na automatyczne skojarzenie. Oznacza to, że przy kolejnym wykonywaniu danej czynności będziemy robić to automatycznie. Gdy już raz nauczymy się wiązać sznurowadła nie będziemy się zastanawiać za każdym razem nad tym jak należy to zrobić. Na tym poziomie zdobywanie wiedzy kończy się właśnie w tym momencie, czyli na opanowaniu wiązania sznurówek. Kończymy z przyswajaniem wiedzy kiedy doskonale wiemy jak należy daną czynność wykonać i nie sprawia nam ona problemu.
Poziom ten nie dotyczy jedynie nawyków, ale także różnego rodzaju faktów czy pojęć, które możemy przyswoić. Kiedy w podstawówce uczymy się dodawania i dowiemy się, że 2+2=4 możemy stale powtarzać to jedno równanie. Możemy to robić do momentu, aż w końcu zapamiętamy całe działanie. Jednak jeśli nie poznamy zasady, która za tym stoi będziemy w stanie podać wynik tylko dla tego jednego równania, a na pytanie ile to jest 1+3 nie uda nam się odpowiedzieć 4. Ponieważ nauczyliśmy się wyłącznie jednej procedury.
Ten rodzaj uczenia odpowiada na pytanie: jak mam coś zrobić?
Drugi poziom czyli analiza, ocena i synteza
Według teorii Batesona na tym etapie dochodzi do myślenia krytycznego oraz rozwiązywania problemów. Możemy stwierdzić, że dochodzi do pewnej refleksji jak i kontroli nad całym procesem uczenia się.
Jest to poziom drugi ponieważ bez zdobycia pewnych umiejętności z poprzedniego etapu nie jesteśmy w stanie usystematyzować wiedzy. To właśnie na tym poziomie możemy wyróżnić takie elementy jak tworzenie powtórek materiału, ocena istotności zdobytych danych, łączenie wiedzy z różnych dziedzin czy decydowanie o tym kiedy najefektywniej przyswajać wiedzę.
Ten rodzaj uczenia odpowiada na pytanie: Kiedy mam coś zrobić? Co i kiedy mam zrobić?
Na tym poziomie możemy oprzeć zdobywanie nowej wiedzy. Jest kilka metod, które pomogą w lepszym zapamiętywaniu czy zdobywaniu nowych umiejętności, które uwzględniają spojrzenie Batesona. Najważniejszą z nich możemy porównać do zabawy w szkołę czyli utrwalaniu wiedzy w taki sposób jakbyśmy ją komuś przekazywali. Kiedy chcemy wytłumaczyć zadanie najpierw sami musimy sobie odpowiedzieć na pytanie Co i kiedy mam zrobić?, aby rozwiązać poprawnie to równanie. Inaczej mówiąc sami musimy je zrozumieć.
Trzeci poziom czyli instytucjonalizacja procesu uczenia się
Na tym poziomie w naszej świadomości dochodzi do pytania o cel. Zaczynamy kwestionować już poznane elementy wiedzy czy sam cel jej zdobycia.
Tutaj dochodzi do przyjęcia elementów zdobytej wiedzy do własnego systemu poznawczego bądź jej zakwestionowania. W zależności od skomplikowania informacji jakie posiadamy może to doprowadzić do zmiany naszego systemu wartości, ideologii, wiary czy sposobu myślenia.
Ten rodzaj uczenia się odpowiada na pytanie: dlaczego? po co mam coś zrobić?
W przypadku kiedy zdobyta wiedza jest sprzeczna z dotąd wyznawanymi wartościami czyli dochodzi do rozbieżności informacji, jednostka może rozpocząć cały proces uczenia się od początku. Ponowne przejście przez trzy poziomy może nastąpić także w sytuacji kiedy posiadana przez jednostkę wiedza nie pozwala na wybór właściwej reakcji, która byłaby odpowiednia dla danej sytuacji.
Potwierdzenie poziomów Batesona w teorii Petera Honey i Alana Mumforda
Podobny mechanizm opisali Peter Honey i Alan Mumford. Oni podzielili uczenie się na cztery, a nie trzy poziomy.
- Zdobycie doświadczenia czy wiedzy.
- Przegląd doświadczenia.
- Wnioskowanie z doświadczenia. Wyciągnięcie wniosków.
- Planowanie kolejnego kroku czyli doświadczenia czy zdobycia wiedzy.
W obu teoriach możemy zauważyć podobieństwa. Wszystko zaczyna się od nieświadomej kompetencji, która z poziomu na poziom jest coraz bardziej usystematyzowana i świadoma.
PODSUMOWANIE
Uczenie się pierwszego rodzaju obejmuje m.in. nawyki, nabywanie wiedzy deklaratywnej i proceduralnej, a także umiejętności. Na drugim poziomie uczymy się jak najefektywniej przyswajać wiedzę. Jest to wyższy etap ponieważ pozwala na poznanie reguł stosowania już nabytej umiejętności. Najwyższy poziom obejmuje tożsamość. Odpowiada za takie elementy jak wartości, ideologia, wiara czy sposób myślenia.
Teoria Batesona może wspomóc nas przy zdobywaniu wiedzy do szkoły, pracy czy po prostu przy rozwoju osobistym, a także w zrozumieniu jak przyswajamy wartości.
PS. Przeczytaj też o metodzie szybkiej nauki „Spaced Learning” – CZYTAJ
Źródła:
- Bateson G. (1987). Steps to an Ecology of Mind. Jason Aronson Inc.
- Skibiński A. (2012). Gregory Bateson i kontekstowa teoria komunikacji. Różnica, która czyni różnicę, i wzorzec, który łączy. W: Kulczycki E., Wendland M. (red.). Komunikologia. Teoria i praktyka komunikacji. Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii UAM. s. 69-88.
- Mumford A. (1997). Wykorzystanie stylów uczenia się do pracy. Uczenie się przez działanie w pracy. VT: Gower. s. 121.
