Choć intensywny rozwój technologii sprawił, że wiele obszarów naszego życia zostało odkrytych i przeanalizowanych, to ludzki mózg wciąż jest częściową zagadką. Poznano jego budowę, zbadano jego funkcjonowanie, lecz ciągle wszystko to stanowi wierzchołek góry lodowej. Narząd ten odpowiada za szereg procesów życiowych związanych z działaniem poszczególnych układów. Ponadto jest on elementem ciała ludzkiego odpowiedzialnym za bardzo skomplikowane emocje.

Spis treści zwiń

Neurony lustrzane – przypadkowe odkrycie

Jednym z interesujących zjawisk zachodzących w obrębie mózgu jest mechanizm funkcjonowania neuronów lustrzanych. Komórki te przypadkowo odkryto u małp na przełomie lat 80. i 90. przez włoskich naukowców. Prekursorem tych badań był Giacomo Rizzolatti, który w głównej mierze zajmował się rozpracowaniem, w jaki sposób mózg przeprowadza planowanie poszczególnych działań, zarówno tych dowolnych, jak i tych zamierzonych. W związku z szeregiem zrealizowanych eksperymentów stwierdzono, że w wyniku wykonywania rozbudowanych czynności małpie neurony wykazują stosunkowo dużą aktywność. Jednak największym zaskoczeniem okazał się fakt, że ta sama grupa komórek nerwowych reagowała, gdy zwierzę tylko obserwowało inne małpy przeprowadzające te same działania. Okazuje się, że u ludzi można zarejestrować ten sam proces zachodzący w obrębie neuronów nazwanych lustrzanymi.

Komórki nerwowe odpowiedzialne za ten rodzaj pracy zlokalizowane są w korze motorycznej, która umiejscowiona jest w płacie czołowym i w korze ciemieniowej. Aktywacja tych obszarów, jak już wiadomo, następuje podczas wykonywania, jak i w trakcie obserwacji poszczególnych ruchów. Proces ten zachodzi niezależnie od chęci człowieka. Oznacza to, że neurony lustrzane reagują mimowolnie, natomiast przeprowadzenie przez obserwatora danego działania zależy całkowicie od jego samego. Sytuacja ta określana jest jako automatyczny zapis czynności w tym specyficznym, neurobiologicznym obszarze. Naukowcy nazywają to jako symulację danego zachowania, która aktywuje działanie tych komórek nerwowych, tym samym umożliwiając odczytywanie postępowania innych. Ponadto okazuje się, że cały proces funkcjonowania neuronów lustrzanych nie wymaga dostarczania dodatkowych bodźców zmysłowych uczestniczących podczas trwania całego mechanizmu. Należy wiedzieć, że duże znaczenie podczas symulacji tego typu odgrywa istota żywa. Zaobserwowano bowiem zarówno u małp, jak i u ludzi, że przedmioty będące zastępstwem np. ręki nie wywołują reakcji tych komórek nerwowych u obserwatora. W związku z tym ludzki mózg potrafi odtworzyć zachowania osób żywych, a także „poczuć” ich emocje. Okazuje się, że nawet samo wyobrażanie sobie poszczególnych sytuacji dotykających osoby postronne wywołuje aktywność w obrębie neuronów lustrzanych. Ten mechanizm społeczny określany jest mianem empatii.

Mimowolny odbiór sygnałów ze świata zewnętrznego

Okazuje się, że procesy związane z reakcją w obrębie kory motorycznej są odpowiedzialne w dużej mierze za tworzenie mniej i bardziej skomplikowanych relacji społecznych. Ta część mózgu powoduje, że człowiek w sposób nieświadomy odpowiada na sygnały wysyłane przez obserwowane osoby. Dlatego też ludzie mimowolnie odzwierciedlają pewne ruchy swojego rozmówcy, jego postawę ciała, reagują na ziewanie czy odpowiadają uśmiechem na uśmiech. W związku z tym naukowcy obarczają empatię za nawiązywanie relacji międzyludzkich.

Jak już wiadomo neurobiologiczny charakter odpowiedzi na doświadczenia innych osób, nie ograniczają się tylko do poziomu czuciowego czy ruchowego. Emocjonalna strona odgrywa w tym przypadku równie duże znaczenie. Dobrym przykładem będzie przywołanie eksperymentu przeprowadzonego na pewnej grupie ludzi, polegającego na pokazaniu im nagranej reakcji osób, którym podtykano pod nos niezwykle śmierdzącą substancję. Film przedstawiał całe spektrum odpowiedzi ich organizmów na odczuwany odór – mimikę twarzy oraz postawę ich ciała. Okazuje się, że przeprowadzona analiza aktywności pracy mózgu obserwatorów wykazała ogromną stymulację ośrodka odpowiedzialnego za czucie odrazy, choć nie mieli oni żadnego kontaktu z jakimkolwiek zapachem. Co więcej, wykazano, że gdy owa część mózgu doznaje uszkodzenia mechanicznego, odczuwanie obrzydzenia w tym wypadku jest niemożliwe. Ponadto osoba poszkodowana nie potrafi rozpoznawać sygnałów wysyłanych przez mowę ciała osoby odczuwającej obrzydzenie.

Neurony lustrzane są odpowiedzialne również za szereg procesów poznawczych

Co ciekawe wykazano również, że mechanizm zachodzący w neuronach lustrzanych bierze udział w trakcie procesów poznawczych, czyli nauki nowych umiejętności. Jest to niezwykle łatwe do wychwycenia u małych dzieci, ponieważ naśladownictwo jest bardzo ważną czynnością związaną z uczeniem się. Naukowcy z Uniwersytetu Waszyngtońskiego wykazali, że proces ten musi być w pewien sposób wrodzony, gdyż niemowlę potrafi zareagować w taki sam sposób na wystawiony mu język, choć swojego on nie widzi. Oznacza to, że jego mózg musi mieć zakodowany mechanizm pozwalający stworzyć cały schemat działań zaobserwowanych ruchów.

Współodczuwanie nazywane pospolicie – empatią, jest zdolnością odbierania cudzego punktu widzenia wraz ze zrozumieniem postępowania i podejmowania danych decyzji. Niewiele osób jest świadomych, że ten obszar mózgu można w pewien sposób ćwiczyć. Jest to zasługa neuroplastyczności tego organu, dlatego każdy z nas może wzmacniać mechanizmy odpowiadające za współodczuwanie. Metody związane z medytacją czy techniki fizyczne pomagające pozbyć się agresywnych zachowań, pomagają w utrwalaniu procesów zachodzących w neuronach lustrzanych. Dlatego w tym wypadku bardzo dobrze wpływają działania społeczne o pomocnym charakterze. Należy wiedzieć, że im większą aktywność wykazują tego rodzaju komórki nerwowe, tym większym poziomem empatii odznacza się dana osoba. W związku z tym można powiedzieć, że neurony lustrzane w znacznym stopniu pomagają nawiązywać relacje między ludzkie oraz odpowiadają one za wzajemną akceptację.

Źródła:

  1. Joachim Bauer „Empatia. Co potrafią lustrzane neurony.” przeł. Małgorzata Guzowska – Dąbrowska, Warszawa, PWN, 2008, ISBN 978-83-01-15571-1;
  2. Rizzolatti, Giacomo; Craighero, Laila (2004). „The mirror-neuron system”. Annual Review of Neuroscience 27: 169–192
  3. V. Gallese, A. Goldman (1998). “Mirror neurons and the simulation theory of mind-reading”. Elsevier Science;