Słowo synestezja pochodzi od greckiego synaísthesis i oznacza „równoczesne postrzeganie”, od sýn – razem i aísthesis – poznanie przez zmysły. Jest to fenomen neurologiczny, który powoduje, że zmysły łączą się i odbierają bodźce w nieoczekiwany sposób. Na skutek tego, można na przykład słyszeć kolory, czuć zapach dźwięków lub przypisywać literom różne barwy. To zjawisko zespolenia wrażeń zmysłowych udokumentowano naukowo po raz pierwszy już w 1812 roku. Kiedyś synestezja była uważana za cechę niezwykle rzadką. Jednak najnowsze badania dowodzą, że:

synestezja występuje u kilku osób na sto, czyli synesteci stanowią nawet kilka procent społeczeństwa

~ jak twierdzi Bartłomiej Wrzałka z Uniwersytetu Warszawskiego.

Spis treści zwiń

Dlaczego powstaje synestezja?

Istnieje kilka teorii na temat tego skąd bierze się synestezja. Neurofizjolodzy uważają, że wszyscy rodzimy się jako synesteci jednak z wiekiem tracimy tę cechę.

W mózgu synestety istnieje więcej połączeń między neuronami odpowiedzialnymi za przenoszenie informacji o bodźcach z różnych narządów zmysłu. Doktor Mateusz Gola ze Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej wyjaśnia, że w mózgu „zwykłego” człowieka wrażenia pochodzące z różnych zmysłów łączą się ze sobą w całość w wyższych piętrach kory mózgowej. Natomiast w mózgu synestety niektóre połączenia pomiędzy odrębnymi okolicami mózgu krzyżują się ze sobą. I tak na przykład obszar odpowiedzialny za przetwarzanie dźwięku łączy się z obszarem odpowiedzialnym za przetwarzanie informacji wzrokowej. Na skutek czego dochodzi do sytuacji, w której osoba przypisuje kolorom dźwięki lub literom kolory.

Według innej teorii liczba połączeń między neuronami w mózgu synestety jest taka sama, jak u innych ludzi, a synestezja jest wynikiem braku równowagi neurochemicznej w mózgu, co powoduje, że przewodzenie impulsów przebiega w nieoczekiwany sposób i prowadzi do doświadczania jednego bodźca przez dwa lub więcej zmysłów naraz, na przykład przypisujemy dźwiękowi jakiś smak.

Udokumentowano wiele przypadków świadczących o tym, że synestezja jest dziedziczona od przodków. Rosyjski pisarz Władimir Nabokow, już jako dziecko, zwracał uwagę, że jego klocki do nauki alfabetu mają niewłaściwe kolory, przypisywał różnym literom i cyfrom różne barwy. Jego żona i syn również byli synestetykami. Ich syn łączył literami z kolorami często w dokładanie takiej samej kombinacji jak rodzice.

Choroba czy super moc?

Synestezja jest nazywana chorobą artystów dlatego, że daje możliwość postrzegania świata w niezwykły, magiczny sposób. Ten fenomen neurologiczny wspomaga twórczość, ponieważ synesteta doświadcza nietypowego ciągu skojarzeń zmysłowych. David Brang z University of California w San Diego (USA) opisywał to w czasopiśmie PLOS ONE w taki sposób, że:

w umyśle synestety na przykład liczba dwa może być niebieska, może nosić kapelusz, być płci męskiej i zakochać się w siódemce.

Ta niecodzienna percepcja towarzyszyła wielu wybitnym ludziom nauki i sztuki. Synestetami byli:

  • Beethoven
  • Kandinsky
  • Nikola Tesla
  • Mozart
  • Jimi Hendrix
  • Franciszek Liszt
  • malarz Paul Klee
  • … oraz wielu innych.

Na przykład Nikołaj Rimski – Korsakow, światowej sławy kompozytor, tonację C-dur widział jako kolor biały, a A-dur jasnoróżowy. Natomiast autor głośnej Lolity, Vladimir Nabokov, literę K widział, jako czarną jagodę, a M jako fałdę różowej flaneli.

To bogactwo doznań z pewnością wznosi kreatywność na zupełnie inny poziom, niedostępny dla większości społeczeństwa. Brang dodaje, że:

95-98 procent synestetów kocha swoją synestezję i uważa, że korzystnie wpływa na ich życie.

Niewątpliwie umiarkowana synestezja sprzyja kreatywności lub przy zapamiętywaniu, jednak nadmiar dodatkowych bodźców może powodować również dyskomfort w życiu codziennym. Ta wielość doświadczanych naraz wrażeń może powodować problemy ze skupianiem się. Bartłomiej Wrzałka z Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego mówi również o pewnym dysonansie poznawczym u synestetyków, kiedy nazwa koloru ma inną barwę, niż znaczenie słowa np. słowo czerwony ma dla nich kolor zielony. „To bardzo potrafi przeszkadzać i utrudniać codzienne życie” – mówi Wrzałka.

Czasami osoby dotknięte synestezja mają często problem z odróżnianiem prawej strony od lewej. Badania mózgu wykazały, że synestezja jest zbliżona do padaczki skroniowej. Synestezja częściej występuje u kobiet i osób leworęcznych. Są to zwykle ludzie o niezwykłej inteligencji, obdarzeni niesamowitą wyobraźnią.

Rodzaje synestezji

Nasze zmysły dostarczają nam codziennie tak wielu doznań, a w przypadku synestetów to bogactwo odczuć jest jeszcze większe. Wyróżniamy około 200 rodzajów synestezji. Wymienimy tu tylko klika, aby mieć wyobrażenie, w jaki sposób nasze zmysły mogą się łączyć i przenikać:

  • Najpopularniejsze jest tzw. barwne słyszenie – kiedy dźwiękowi przypisany jest kolor, i odwrotnie. Można również czuć smak poszczególnych dźwięków lub odczuwać w ciele dźwięk konkretnego instrumentu. Jest to wrodzona zdolność i jeśli nie jest rozwijana, z czasem może zaniknąć,
  • Równie częsta jest synestezja lingwistyczna gdzie jednostki lingwistyczne, takie jak: słowa, litery czy cyfry wywołują konkretne skojarzenia zmysłowe. Na przykład liczba 8 ma zawsze zapach miodu, a przy słowie ogród słyszymy dźwięk syreny,
  • Widzenie słów lub pojedynczych liter w określonym kolorze, jest nazywane synestezją typu grafem ‑ kolor np. cyfra 5 jest zawsze żółta dla jednego synestety a dla innego ma zawsze barwę czerwoną. Osoby z tym rodzajem synestezji przypisują każdej literze i cyfrze inny kolor,
  • Synestezja typu fonem ‑ kolor polega na tym, że dane słowo zawsze łączy się z wizją koloru (np. wtorek jest zielony),
  • Synestezją typu grafem ‑ fonem jest wtedy gdy smak jest reakcją na słowo mówione lub pisane (np. słowo stół ma smak kwaśny),
  • Chromestezja to doznawanie kolorowych lub smakowych wrażeń podczas słuchania muzyki (G ‑ mol może mieć kolor różowy, muzyka barokowa zawsze wywołuje gorzki smak, a utwory Mozarta to np. smak czekolady),
  • U osób z synestezją audiomotoryczną określony dźwięk wywołuje konieczność przyjęcia pewnej pozycji ciała.

Test na synestezję

Jak sprawdzić, że synesteci rzeczywiście postrzegają w inny sposób niż inni ludzie? Jednym ze sposobów, aby zdiagnozować synestezję, jest pokazanie badanym obrazka z przedstawionymi figurami, na których znajdują się elementy różniące się od siebie:

  1. kolorem (np. zielone kropki wśród czerwonych kropek),
  2. kierunkiem linii (np. linie pionowe i kilka pochyłych) lub
  3. wartością (np. wśród piątek pojawia się kilka dwójek ułożonych w kształt trójkąta).

test na synestezję

Pierwsze dwa przykłady są proste dla „zwykłego” człowieka: różnice są tak wyraźne, że łatwo je wychwycić. Jednak umieszczenie kilku dwójek wśród piątek to już zbyt złożony bodziec (lewy obrazek). Ramachandran i Hubbard badali w ten sposób synestetyków, którzy postrzegają różne liczby w odmiennych kolorach, dlatego byli w stanie zobaczyć od razu trójkąt z dwójek (prawy obrazek), ponieważ wiedzieli liczbę dwa na przykład w kolorze czerwonym a liczbę pięć w niebieskim.. Synestetycy w 90% wskazali kształt trójkąta w odróżnieniu od nie-synestetyków (Ramachandran, Hubbard 2004: 72).

Literatura:

  • Ramachandran V., Hubbard E. M. 2004. Brzmienie barw, smak kształtów, „Świat Nauki” nr 1 (4), 70-79.
  • Rogowska A. 2007. Synestezja. Opole: Oficyna Wydawnicza, 2007.