Przez wiele lat uważano, że za mowę i rozpoznawanie słów, czyli za wypowiadaną treść odpowiedzialna jest tylko lewa półkula. Aktualnie zaobserwowano, że podczas komunikacji werbalnej dużą rolę odgrywa również jej strona emocjonalna. Zatem należy mieć świadomość, że w takim przypadku prawa strona mózgu także odpowiada za identyfikację przekazywanych informacji.

Do porozumiewania się między ludźmi dochodzi w dwojaki sposób. Można wyrażać się słowami, mową (komunikacja werbalna) oraz poprzez postawę całego ciała, rozmaitymi gestami czy mimiką twarzy (komunikacja niewerbalna). Wszystko to ma również ogromny wpływ na rozpoznawanie emocji oraz na ich okazywanie. Jednak okazuje się, że istnieje jeszcze jeden nieoczywisty sposób w przekazywaniu wiadomości i jest nim właśnie prozodia. Należy wiedzieć, że element ten nie może istnieć bez mowy, ponieważ jest on silnie uzależniony od tej formy komunikacji.

Spis treści zwiń

Pierwsze próby zrozumienia zjawiska prozodii mowy

Prozodię zaobserwowano już w XIX wieku, dzięki czemu już wtedy naukowcy powoli odkrywali, że jest to niezwykle istotny aspekt w całym procesie porozumiewawczym. W związku z tym zaczęto uważać, że za odbiór sygnałów pochodzących od tego zjawiska odpowiada prawa półkula mózgu. Bez wątpienia, była to niemała rewolucja w pojmowaniu funkcjonowania tego niezwykle istotnego narządu ludzkiego bowiem mowę wraz z wszystkimi procesami z nią związanymi, przypisywano wyłącznie lewej części mózgu. Ponadto dzięki badaniom R. Sperry’ego stwierdzono, że u osób pozbawionych połączenia pomiędzy półkulami prawa strona wykazywała w stopniu znacznym pewnego rodzaju predyspozycje językowe. Co więcej, ustalono, że ma ona duży i bardzo istotny udział w porozumiewaniu się w sposób werbalny.

Niewiele osób ma świadomość, że podczas przekazywania wiadomości drogą mówioną bardzo ważnymi elementami są tembr głosu, akcent, melodia, siła wydawanego dźwięku, rytm, tempo wypowiadanych słów, intonacja, wysokość głosu oraz jego głośność. Są to niezwykle istotne składowe mocno wpływające na wydźwięk całej przekazywanej informacji oraz sposobu jej zrozumienia przez odbiorcę. Oznacza to, że rozmówca ma możliwość interpretacji usłyszanej wypowiedzi, jej intencji czy chociażby odczuwanych emocji. Dodatkowo zauważono, że to właśnie prozodia mowy odpowiada za rozpoznawanie głosu mówcy wśród równocześnie słyszanych innych dźwięków np. podczas rozmów rozmaitych osób odbywających się w tym samym momencie.

Rodzaje prozodii

We współczesnej literaturze naukowej istnieje podział prozodii na lingwistyczną oraz emocjonalną (często określaną jako afektywną). Należy jednak mieć świadomość, że odbieranie i samo uzewnętrznianie swoich emocji jest stosunkowo indywidualne, a także subiektywne. Ponadto trzeba zdawać sobie sprawę, że mimo tych cech jest to również sytuacja, która dotyczy wszystkich ludzi. Dlatego można zauważyć uwarunkowania biologiczne czy ukształtowania kulturowe, które sprawiają, że przekazywanie emocji może jednak być w pewnym stopniu bardzo podobne u każdej społeczności.

Prozodia o podłożu afektywnym jest używana w sposób bardzo naturalny i intuicyjny. Dzięki temu każdy człowiek jest w stanie rozpoznać intencje swojego rozmówcy. Z kolei zjawisko to określane jako lingwistyczne opiera się w dużej mierze na sytuacjach typu np. akcentowanie odpowiedniej sylaby w trakcie wypowiedzi czy właściwa intonacja zadanego pytania bądź sformułowanego stwierdzenia.

Interesujące badania

W 1996 roku przeprowadzono ciekawe doświadczenie na temat prozodii. Mianowicie wykorzystano pewną grupę ludzi, u której rejestrowano aktywność mózgu dzięki emisyjnej tomografii pozytonowej podczas dokonywania przez nich oceny usłyszanych treści. Oznacza to, że osoby uczestniczące w eksperymencie słuchały poszczególnych zdań, które charakteryzowały się różnym zabarwieniem emocjonalnym. Jednakże część z nich odnosiła się tylko do intonacji wypowiedzi, natomiast reszta — do samej jej treści. Dlatego też, w badaniu można było wyróżnić zdania o smutnym przesłaniu wypowiedziane w sposób radosny (z wesołą intonacją), jak również treści pogodne powiedziane ze złością w głosie. Doświadczenie podzielono na dwa etapy i w pierwszym z nich uczestnicy musieli ocenić tylko emocjonalną stronę zasłyszanych treści, czyli samą intonację. Z kolei druga faza miała na celu określić jaki wydźwięk niesie ze sobą tylko treść. Po zakończonym badaniu ustalono, że podczas oceny emocjonalnej samej intonacji pojawiającej się w wypowiedzi najbardziej aktywną częścią mózgu był jego prawy płat czołowy. Natomiast w przypadku określania wydźwięku treści zasłyszanego zdania, zaobserwowano bipółkulową aktywność obu płatów, jednakże z przewagą lewej części.

Z kolei najnowsze badania (z roku 2000 i 2011) wykazują, że za prozodię emocjonalną odpowiada fragment wieczkowej prawej dolnej kory czołowej, lewy odcinek zakrętu obręczy i prawa dolna część kory ciemieniowej. Ponadto sprawdzono, że mózg najmocniej reaguje na treści o pozytywnym wydźwięku (choć np. wyspa jest najbardziej aktywna podczas emocji negatywnych). Natomiast gdy oceniano tylko treści związane ze złością – środkowa część bruzdy skroniowej górnej mózgu odpowiadała najsilniej.

Bezsprzecznie obecnie naukowcy mają coraz więcej informacji na temat roli prozodii w przekazywaniu informacji, a co się z tym wiąże – emocji. Dzięki licznym obserwacjom aktywności ludzkiego mózgu można stwierdzić, że to właśnie prawa półkula jest odpowiedzialna za tą część mowy i jest silnie skorelowana w przekazywaniu komunikatów między ludźmi.

Źródła:

  1. Buchanan, T., Lutz, K., Mirzazade, S., Specht, K., Shah, N., Zilles, K., & Jäncke, L. (2000). Recognition of emotional prosody and verbal components of spoken language: an fMRI study. Cognitive Brain Research, 9(3), 227-238.
  2. Dłuska, M. (1976). Prozodia języka polskiego. Warszawa.
  3. Grandjean, D., Sander, D., Pourtois, G., Schwartz, S., Seghier, M., Scherer, K., & Vuilleumier, P. (2005). The voices of wrath: brain responses to angry prosody in meaningless speech. Nature Neuroscience, 8(2), 145-146.
  4. Kotz, S., Meyer, M., Alter, K., Besson, M., von Cramon, D., & Friederici, A. (2003). On the lateralization of emotional prosody: An event-related functional MR investigation. Brain And Language, 86(3), 366-376.
  5. Łojek, E., (2007). Bateria Testów do Badania Funkcji Językowych i Komunikacyjnych Prawej Półkuli Mózgu: RHLB-PL: podręcznik, Warszawa.
  6. Rymarczyk Krystyna „Zaburzenia prozodii emocjonalnej i lingwistycznej u pacjentów z uszkodzeniami mózgu”. Przegląd psychologiczny, 1999, Tom 42, Nr 1-2, 135-150