Starzenie się organizmu jest naturalnym i nieuniknionym procesem. Jest to jednak proces na tyle nielubiany, że za wszelką cenę próbujemy go zatrzymać. Smutna rzeczywistość jest taka, że nie zatrzymamy go nigdy, jednak tempo zachodzących przemian i procesów związanych ze starzeniem w pewien sposób jest zależne od nas… Jeśli chcesz zgłębić tajniki wiedzy o spowalnianiu starzenia i dążenia do długowieczności, zaznajomienie się z pojęciem telomerów powinno być pierwszą rzeczą, którą zrobisz.

Spis treści zwiń

Telomery – co to takiego?

Telomery są niekodującymi odcinkami DNA, znajdującymi się na zakończeniach chromosomów. Pełnią funkcję ochronną, zabezpieczając część chromosomu niosącą geny. Kolokwialnie mówiąc, działają jak swego rodzaju czapeczki ochronne. W wyniku podziałów komórki i replikacji DNA dochodzi do skracania długości telomerów oraz aktywacji procesów związanych ze starzeniem komórki, a także jej późniejszej śmierci. Dlatego też długość telomerów uznano za marker biologicznego starzenia się organizmu.

Skracanie telomerów jest naturalnym procesem, jednak wpływ na tempo ich skracania mają różne czynniki:

  • endogenne (genetyka, stany zapalne, uszkodzenia DNA),
  • środowiskowe (palenie tytoniu, alkohol, stres, nawyki żywieniowe).

Co ciekawe, długość telomerów u kobiet jest większa niż u mężczyzn. Możliwe, że jest to jeden z powodów, dlaczego statystycznie to kobiety żyją dłużej. Długość telomerów ma również znaczenie w patogenezie i przebiegu szeregu chorób w tym: otyłości, cukrzycy, miażdżycy, chorobach układu krążenia, otępienia, depresji, jak również w nowotworach.

Skoro mowa o telomerach, to warto też nadmienić kilka słów o telomerazie. Telomeraza jest enzymem odpowiedzialnym za utrzymanie odpowiedniej długości telomerów. Krótko mówiąc, ma zdolność do odwrócenia procesu skracania telomerów. Jednak telomeraza nie jest zwykle aktywna w większości komórek ciała, jest jedynie aktywna w komórkach płciowych i w niektórych komórkach macierzystych.

Zatem zależeć powinno nam przede wszystkim na tym, aby tempo skracania telomerów było jak najwolniejsze. Przekładać się to będzie na jakość i długość życia.

Dieta a długość telomerów

W pewnym fińskim badaniu, którego uczestnikami była duża grupa kobiet i mężczyzn w wieku 57-70 lat, zauważono pewne zależności. Zaobserwowano, że wysokie całkowite spożycie tłuszczu, a także spożywanie nasyconych kwasów tłuszczowych było odwrotnie proporcjonalne do długości telomerów u mężczyzn. Mężczyźni spożywający największe ilości masła i najmniejsze ilości owoców mieli istotnie krótsze telomery niż ci, którzy spożywali najmniej masła i najwięcej owoców. U kobiet nie zauważono takiego powiązania. Natomiast wyższe spożycie warzyw u kobiet z nadwagą lub otyłością wiązało się ze zwiększoną długością telomerów, ale nie stwierdzono takiego związku u kobiet z prawidłową masą ciała.

Również na dużej grupie kobiet w wieku ok. 60 lat zaobserwowano odwrotną korelację pomiędzy spożyciem zwiększonej ilości wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, szczególnie kwasu linolowego, a długością telomerów. Długość telomerów pozytywnie korelowała też ze spożyciem błonnika.

Oceny długości telomerów w zależności od stężenia kwasów z grupy omega-3 dokonano na pacjentach z chorobą wieńcową. Wykazano, że u osób z niższym stężeniem omega-3 proces skracania długości telomerów zachodził znacznie szybciej niż u pacjentów z wyższym stężeniem tych kwasów tłuszczowych. Wzrost poziomu DHA+EPA o 1% powodował spowolnienie skracania telomerów o 19%.

Długość telomerów — rola mikroelementów

Jedno, kluczowe słowo – przeciwutleniacze.

W pewnym austriackim badaniu sprawdzono związek między poziomami przeciwutleniających mikroelementów w osoczu, takich jak: luteina i zeaksantyna, witamina C, β-kryptoksantyna, kantaksantyna, likopen, α- i γ-tokoferol, α- i β-karoten oraz retinol, a długością telomerów. Stwierdzono silne i istotne powiązanie ochronnego wpływu luteiny i zeaksantyny oraz witaminy C na skracanie telomerów. Kobiety i mężczyźni z najniższym stężeniem luteiny i zeaksantyny w osoczu mieli odpowiednio 10,5% i 7% krótsze telomery niż ci, u których stężenie tych związków we krwi było najwyższe. W przypadku witaminy C wartości te wynosiły odpowiednio 21% i 41%.

W innym badaniu na amerykanach zauważono, że telomery uczestników badania z najwyższym stężeniem α-karotenu, β-karotenu i β-kryptoksantyny były 5-8% dłuższe niż długość telomerów uczestników badania z najniższym stężeniem tych związków. Badaczom udało się też ustalić, że podwojenie stężenia karotenoidów we krwi wiązało się z długością telomerów zwiększoną o około 2%.

owoce jagodowe
Owoce jagodowe są cennym źródłem przeciwutleniaczy.

W jaki sposób składniki diety mogą wpływać na długość telomerów?

W telomerach jedna z zasad budujących nić DNA – guanina, jest bardzo wrażliwa na uszkodzenia spowodowane stresem oksydacyjnym. Ponadto, produkcja reaktywnych form tlenu wywołuje modyfikacje zasad i pęknięcia pojedynczej nici, które zakłócają widełki replikacyjne w powtórzeniach telomerowych, prowadząc w ten sposób do zwiększenia tempa skracania telomerów. Opierając się na tej wiedzy, przeciwutleniacze mogą odgrywać ważną rolę w ochronie przed uszkodzeniami komórek, spowalnianiu procesu starzenia i zapobieganiu chorobom wywoływanym przez stres oksydacyjny. Jest to jeden z możliwych mechanizmów.

Podsumowanie

Powyżej przytoczone badania ze względu na swoje ograniczenia należy traktować z rezerwą. Warto zaznaczyć, że wyższe stężenia związków przeciwutleniających w osoczu krwi są efektem odpowiedniej diety. Zatem recepta na długowieczność wydaje się być bardzo prosta – zdrowy styl życia. A poprzez zdrowy styl życia rozumie się: różnicowaną dietę, bogatą w warzywa i owoce, odpowiednią podaż kwasów omega-3, ograniczenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych, rezygnację z palenia tytoniu, ograniczenie spożywania alkoholu, regularną aktywność fizyczną oraz minimalizację stresu. Proste, prawda?

PS. Wiesz, że peptyd Epitalon może rekonstruować telomery?

Źródła:

  • A-MK Tiainen, S Männistö, PA Blomstedt i wsp. Leukocyte telomere length and its relation to food and nutrient intake in an elderly population. European Journal of Clinical Nutrition (2012) 66, 1290–1294
  • Bobrowska-Korczak B., Skrajnowska D., Tokarz A. Telomery, aktywność telomerazy a dieta. BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – L, 2017, 1, str. 17 – 24
  • Sen A., Marsche G., Freudenberg P. i wsp. Association between higher plasma lutein, zeaxanthin, and vitamin C concentrations and longer telomere length: results of the Austrian Stroke Prevention Study. J Am Geriatr Soc. 2014 Feb;62(2):222-9
  • Kyoung-Bok Min & Jin-Young Min. Association between leukocyte telomere length and serum carotenoid in US adults. Eur J Nutr 2017 Apr;56(3):1045-1052