Jedną z największych obaw przed wizytą u psychiatry i wdrożeniem leczenia farmakologicznego są potencjalne skutki uboczne leków, które faktycznie niekiedy bywają dotkliwe. Na wstępie wspomnę, że owe obawy najlepiej jest konkretnie przedyskutować właśnie z lekarzem i wspólnie ocenić, czy korzyści mogą przewyższyć ewentualne straty. Znając też profil działania poszczególnych leków, łącznie z ich skutkami ubocznymi, można dużo precyzyjniej dobrać leczenie. Dla przykładu, jeśli ktoś od dawna zmaga się z zaburzeniami popędu seksualnego, to być może warto rozważyć włączenie leku, w przypadku którego pogorszenie libido jest notowane najrzadziej.

Jakie skutki uboczne mają leki przeciwdepresyjne?

Leki z grupy SSRI (selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny) są najpopularniejszą grupą leków przeciwdepresyjnych. Flagowymi przedstawicielami SSRI są: sertralina, fluoksetyna, citalopram, escitalopram, paroksetyna, fluwoksamina. Niestety poza skutecznością w leczeniu depresji, znane są z dość charakterystycznego pakietu skutków ubocznych, pomimo tego, że są bezpieczniejsze i lepiej tolerowane niż leki starszej generacji. Poniżej przedstawiam bardzo przejrzystą tabelkę, w której wyszczególnione są skutki uboczne notowane przy konkretnym leku, wraz z ich nasileniem. Co prawda nie ma w tym wykazie escitalopramu, ale jego profil działania jest bardzo zbliżony do citalopramu.

Skutki uboczne leków przeciwdepresyjnych SSRI
źródło: www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC181155

Najpowszechniejszym niepożądanym skutkiem są zaburzenia seksualne. I choć w przypadku początkowych badań z pierwszym SSRI, fluoksetyną, donoszono o częstości na poziomie 1,9%, to świeższe badania mówią o nawet 75% przypadków! Częściej jednak problem przybiera postać anorgazmii niż spadku libido. Obok zaburzeń seksualnych powszechne są także przybieranie na wadze, dolegliwości jelitowe i zaburzenia snu.

Kwestia wzrostu wagi dotyczy szczególnie długotrwałych kuracji. W początkowej fazie często notowany jest nawet spadek masy ciała, jednak według statystyk moment odbicia następuje po około 6 miesiącach, gdzie masa często zaczyna rosnąć.

Skąd się biorą skutki uboczne antydepresantów?

Leki antydepresyjne wpływają (bezpośrednio lub pośrednio) na aktywność różnych receptorów, które niekiedy wpływają nie tylko na nastrój, ale i na inne funkcje organizmu. Lepszy profil działania niż w przypadku poprzednich, tricyklicznych leków przeciwdepresyjnych, SSRI uzyskały dzięki większej selektywności względem serotoniny.

Musimy pamiętać, że układ serotoniny składa się aż z 7 głównych klas receptorów, a każdy z nich ma inną funkcję. Poza samopoczuciem wpływają też na apetyt, regulację snu, pracy układu trawiennego, termoregulację, odruchy wymiotne i wiele innych.

Sposób działania SSRI wpływa na wzrost stężenia serotoniny w szczelinach synaptycznych, co automatycznie przekłada się na większą aktywację jej receptorów. Jakie dokładnie będą tego skutki to kwestia mocno indywidualna, ponieważ zależy to też od genetycznych predyspozycji, które definiują gęstość różnych receptorów. Dla przykładu, gdy doświadczamy nudności, może to być oznaką nadmiernej stymulacji receptorów 5-HT3 (antagonisty tych receptorów są wykorzystywane jako leki przeciwwymiotne). Zaburzenia seksualne za to mogą potencjalnie wynikać ze stymulacji postsynaptycznych receptorów 5-HT2 w rdzeniu kręgowym.

Warto pamiętać też, że profil skutków ubocznych dla tego samego leku może się różnić w zależności od tego, przy jakiej chorobie jest stosowany. Dla przykładu, bóle głowy podczas terapii SSRI są notowane znacznie częściej podczas leczenia zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych, niż depresji. W związku tym również powyższą tabelkę należy interpretować w odpowiedni sposób.

Podsumowanie

Biorąc pod uwagę ogólny profil działania i bezpieczeństwa, najciekawiej prezentuje się citalopram oraz jego aktywniejszy enancjomer, escitalopram, jako jeszcze bardziej selektywny i skuteczny następca. Najgorsze noty zbierają za to paroksetyna i fluwoksamina – mają najwyższe współczynniki zaprzestawania kuracji, ze względu na skutki uboczne. Ważną informacją jednak jest to, że niekiedy, nawet gdy występują pewne skutki uboczne, to o ile nie wynikają z zespołu serotoninowego, to zazwyczaj nie są zagrażające zdrowiu i korzyści wynikające z działania antydepresyjnego mogą przewyższać niedogodności. Decyzja o zaprzestaniu/kontynuowaniu leczenia lub zmianie leku zawsze powinna być dokładnie omówiona z lekarzem prowadzącym. I co szczególnie ważne, nie bójmy się mówić mu o zauważonych dolegliwościach!

Źródło:

James M. Ferguson, M.D. „SSRI Antidepressant Medications: Adverse Effects and Tolerability” Prim Care Companion J Clin Psychiatry. 2001 Feb; 3(1): 22–27.