Selegilina jest nieodwracalnym, selektywnym inhibitorem monoaminooksydazy typu B. W medycynie wykorzystuje się ją w leczeniu choroby Parkinsona. Ze względu na zdolność do podnoszenia poziomu dopaminy, odkryto w niej również potencjał do wykorzystywania w innych celach – leczeniu depresji oraz coraz częściej w ramach kuracji anti-aging lub dla poprawy kognicji.

Selegilina dostępna jest wyłącznie w aptekach na receptę, a znana jest pod nazwami handlowymi: Segan, Selgres, Selerin, Jumex, Deprenyl. W USA dostępne są też transdermalne plastry Emsam, wykorzystywane, by pominąć procesy rozkładu selegiliny w jelitach, oraz pastylki rozpuszczalne w jamie ustnej – Zydis selegiline.

Spis treści zwiń

Jak działa selegilina?

Jak już wyżej wspomnieliśmy, głównym mechanizmem działania selegiliny jest hamowanie enzymu MAO-B. Podtyp B jest tym, który jest aktywny w nienerwowych tkankach obwodowych. Przy standardowym dawkowaniu inhibicja jest selektywna, jednak wraz ze wzrostem dawki selektywność się zatraca i hamowany zaczyna być również podtyp A. W pewnym stopniu selegilina jest też inhibitorem wychwytu zwrotnego dopaminy, hamując aktywność jej transportera (DAT).

Strukturalnie podobna jest do fenyloetyloaminy (PEA). Gdy już dostanie się do organizmu, to konwertuje do poważnie brzmiącego metabolitu – L-metamfetaminy, która następnie konwertuje do L-amfetaminy. Innym metabolitem jest L-desmetylselegilina, która ma aktywne działanie. Selegilina efektywnie przekracza barierę krew-mózg.

Jest możliwe, że selegilina w niewielkim stopniu działa również poprzez swoje wyżej wymienione metabolity – L-metamfetaminę i L-amfetaminę. Stężenia tych metabolitów nie osiągają jednak istotnych klinicznie poziomów, dlatego ten aspekt pozostaje jedynie ewentualnością. Należy jednak pamiętać, że pomimo względnie niewielkich stężeń, jest ryzyko pozytywnego wyniku na narkotestach.

Selegilina w leczeniu choroby Parkinsona

W leczeniu choroby Parkinsona skupia się głównie na lekach oddziałujących na układ dopaminergiczny, takich jak lewodopa, agonisty receptorów dopaminy, czy właśnie inhibitorów monoaminooksydazy.

W randomizowanym podwójnie zaślepionym badaniu klinicznym, którego wyniki opublikowane zostały w 2017 roku, stwierdzono, że selegilina daje wyraźnie większy spadek symptomów parkinsonizmu, niż placebo. Badanie przeprowadzane było przez 12 tygodni, a udział w nim brały 292 osoby. Pomiędzy grupami nie było wyraźnej różnicy w notowanych skutkach ubocznych.

Stosowanie selegiliny w połączeniu z L-DOPA zazwyczaj pozwala zmniejszyć dawkę lewodopy o około 30%.

Selegilina w leczeniu depresji

W leczeniu depresji selegilina jest szczególnie atrakcyjna, gdy jej dawka przekracza próg selektywności i zaczyna hamować również monoaminoksydazę A. W praktyce oznacza to większy wpływ na podnoszenie poziomu również serotoniny i noradrenaliny. Jako próg wskazuje się 10 mg selegiliny na dobę. Przy 10 mg dziennie, MAO-A ulegało inhibicji o więcej niż 30%.

Badania na osobach z depresją zazwyczaj przeprowadzane są z selegiliną podawaną transdermalnie, ze względu na ograniczenie potrzeby restrykcji żywieniowych (tyramina) przy większych dawkach. W meta-analizach takich badań zauważano dość szybkie efekty, a wśród pozytywnych efektów notowano: zmniejszenie zmęczenia i senności, poprawę libido, zmniejszenie lęków i poczucia winy, ograniczenie nadmiernego apetytu i ogólną poprawę nastroju.

Selegilina w kuracji anti-aging

Lek ten ma kilka ciekawych właściwości, które mogą przyczynić się do opóźnienia starzenia układu nerwowego. Wśród nich wymienić można działanie przeciwutleniające – zwiększa poziomy katalazy, dysmutazy ponadtlenkowej (SOD) i glutationu (GSH). Wpływa także na regenerację neuronów – stymuluje syntezę czynników NGF, BDNF i GDNF. Chroni również przed szkodliwym działaniem różnego rodzaju neurotoksyn.

Jest kilka badań na modelach zwierzęcych, w których notowano wydłużenie życia nawet o 34% oraz ograniczenie efektów starzenia, jednak nie zanotowano, by selegilina stosowana przez ludzi również wpływała na dłuższe życie. Można więc wnioskować, że wpłynie pozytywnie na zdrowie, ale samodzielnie nie sprawi, że będziemy żyć ponadprzeciętnie długo.

Selegilina jako doping mózgu

Ze względu na właściwości podnoszące poziom energii, zmniejszające zmęczenie i ogół działań, które przedstawione zostały wyżej, selegilina stała się obiektem pożądania osób zdrowych, które chcą podnosić możliwości swojego organizmu ponad przeciętną. W tym aspekcie wydaje się tym bardziej atrakcyjna, że w badaniach notowano poprawę pamięci. Zauważone to było u szczurów, myszy i ludzi chorych na Parkinsona, więc nie powinno napawać przesadnym optymizmem, ale jednak daje pewne nadzieje.

Selegilina jest uznawana za doping i to nie tylko mózgu. Ze względu na właściwości stymulujące, widnieje na liście substancji zakazanych przez WADA.

Ciekawostką jest, że selegilina jest używana jako lek prokognitywny w weterynarii, w leczeniu pewnych form demencji u psów oraz w pewnych zaburzeniach funkcji przysadki mózgowej.

Pozostałe zastosowania

Jest jeszcze kilka schorzeń/zaburzeń, w których naukowcy obserwowali korzyści płynące z zastosowania selegiliny. Wśród nich wymienić można:

  • narkolepsję – w dwóch badaniach zanotowano, że selegilina zmniejsza senność w ciągu dnia i ogranicza ilość drzemek, a także ingeruje w wyniki badania polisomnograficznego.
  • ADHD – w badaniu na dzieciach z ADHD, które porównywało efektywność selegiliny i metylofenidatu zauważono podobną skuteczność, przy czym selegilina była dużo lepiej tolerowana. U dorosłych niestety już tak wyraźnych efektów nie zauważono.

Pewne doniesienia mówią też o wykorzystaniu podczas wychodzeniu z różnego rodzaju uzależnień.

Skutki uboczne selegiliny

Wśród potencjalnych skutków ubocznych wymienić można nadpobudliwość, nadmierny wzrost popędu seksualnego, zaburzenia psychotyczne, wzrost lub spadek ciśnienia krwi. Według ChPL Seganu najczęstsze skutki uboczne rozkładają się w ten sposób:

Bardzo często (>=1/10)Zapalenie błony śluzowej jamy ustnej
Często (>=1/100 do <1/10)Zaburzenia snu, bezsenność, omamy, splątanie, depresja, zaburzenia ruchowe, zawroty głowy, bóle głowy, zaburzenia równowagi, drżenia, bradykardia, niedociśnienie tętnicze, nadciśnienie tętnicze, przekrwienie błony śluzowej nosa, ból gardła, nudności, zaparcia, biegunka, owrzodzenie jamy ustnej, zwiększona potliwość, ból stawów, ból pleców, kurcze mięśni, zmęczenie, niewielkie zwiększenie aktywności enzymów wątrobowych, upadki

Jest wymieniony jeszcze szereg potencjalnych objawów, który dotyka mniej niż 1% badanych, a po ich wykaz odsyłam bezpośrednio do ChPL.

Interakcje z innymi lekami i substancjami

Gdy lekarz zaordynuje duże dawki selegiliny, które mogą hamować też MAO-A, to wtedy warto monitorować ilość tyraminy w diecie. Nadmiar tyraminy przy jednoczesnym hamowaniu MAO może potencjalnie podnosić ciśnienie krwi.

Wyraźną interakcję wykazuje z wieloma lekami przeciwdepresyjnymi, w szczególności z grup SSRI, SNRI, NDRI, TLPD oraz innymi iMAO. Niewskazane jest łączenie z sympatykomimetykami (jak efedryna), a także peptydyną i innymi opioidami. Co więcej, w przypadku zmiany leczenia SSRI na selegilinę (i w drugą stronę) zalecane jest zachowanie przynajmniej 2 tygodni odstępu.

Przyjmowanie jednocześnie z lekami antykoncepcyjnymi może znacznie zwiększać stężenie selegiliny w osoczu.

Bardzo znaną interakcją jest hamowanie rozkładu fenyloetyloaminy. W kręgach osób lubujących się w zaawansowanej „suplementacji” prokognitywnej jest to bardzo znane połączenie. Niektórzy celowo wykorzystują interakcję, przyjmując selegiline w celu spowolnienia rozkładu PEA, by ta mogła w większej ilości dotrzeć do mózgu i działać przez dłuższy czas. Bez inhibicji MAO, fenyloetyloamina jest rozkładana bardzo szybko.

Przyswajalność selegiliny i schematy dawkowania

Stopień biodostępności jest w sporej mierze dyktowany warunkami, w których przyjmujemy lek. Towarzystwo posiłku ma wyraźny wpływ na stopień przyswajania selegiliny – przyjmując po posiłku, można zwiększyć przyswajalność o 3-4 razy. Po przyjęciu doustnie na czczo maksymalne stężenie w osoczu osiąga już po 0,5-0,75 h.

Wchłaniana jest również przez śluzówkę, dlatego niektóre preparaty z selegiliną mają postać pastylek rozpuszczalnych w jamie ustnej, co pozwala też pominąć procesy rozkładu leku w jelitach. Przyswajalność tą drogą jest około 5-krotnie większa niż przy klasycznych, doustnych tabletkach.

Standardowe dawkowanie w ramach leczenia choroby Parkinsona to 5-10 mg solo lub 5 mg w skojarzeniu z L-DOPA. W USA w celach przeciwdepresyjnych stosuje się nawet do 60 mg selegiliny dziennie doustnie.

Moja opinia na temat selegiliny

Osobiście stosuję Segan off label, cyklicznie, oczywiście w porozumieniu z lekarzem. Nie mam ani Parkinsona, ani depresji, jednak pewne symptomy wskazujące na długotrwały niedobór dopaminy. W moim przypadku sprawdza się rewelacyjnie — mocno odczuwalny wzrost produktywności, mniejsza senność i zmęczenie w ciągu dnia, wyraźnie lepszy nastrój. Z relacji znanych mi osób wiem jednak, że nie każdy tak dobrze reaguje na selegilinę. Działanie nie jest wyraźne od pierwszego dnia, za to kumulacja powoduje, że po tygodniu już widać różnicę. W niektórych przypadkach, gdzie są potencjalne wskazania do selegiliny, a objawy mocno nasilone, działanie po prostu nie jest wyczuwalne. W uogólnieniu nie jest to lek, który dysponuje ogromną mocą, a raczej dość łagodny i względnie bezpieczny „wspomagacz”, do leczenia łagodnych form zaburzeń lub stosowania w skojarzeniu z innymi środkami (oczywiście z dużą dozą rozsądku).

Przeczytaj też:
Rasagilina - nowsza alternatywa dla selegiliny

Źródła:

  • http://leki.urpl.gov.pl/files/25_Segan_tab.pdf
  • Joanna S Fowler et al. „Evidence that Formulations of the Selective MAO-B Inhibitor, Selegiline, which Bypass First-Pass Metabolism, also Inhibit MAO-A in the Human Brain” Neuropsychopharmacology. 2015 Feb; 40(3): 650–657.
  • Peter Riederer and Gerd Laux „MAO-inhibitors in Parkinson’s Disease” Exp Neurobiol. 2011 Mar; 20(1): 1–17.
  • Yoshikuni Mizuno, MD et al. „A Randomized Double-Blind Placebo-Controlled Phase III Trial of Selegiline Monotherapy for Early Parkinson Disease” Clin Neuropharmacol. 2017 Sep; 40(5): 201–207.
  • Robinson DS et al. „Treatment effects of selegiline transdermal system on symptoms of major depressive disorder: a meta-analysis of short-term, placebo-controlled, efficacy trials.” Psychopharmacol Bull. 2007;40(3):15-28.
  • Wahdan SA et al. „Antioxidant and antiapoptotic actions of selegiline protect against 3-NP-induced neurotoxicity in rats.” Naunyn Schmiedebergs Arch Pharmacol. 2017 Sep;390(9):905-917.
  • Mizuta I et al. „Selegiline and desmethylselegiline stimulate NGF, BDNF, and GDNF synthesis in cultured mouse astrocytes.” Biochem Biophys Res Commun. 2000 Dec 29;279(3):751-5.
  • Ebadi M et al. „Neuroprotective actions of selegiline.” J Neurosci Res. 2002 Feb 1;67(3):285-9.
  • Kitani K et al. „Chronic treatment of (-)deprenyl prolongs the life span of male Fischer 344 rats. Further evidence.” Life Sci. 1993;52(3):281-8.
  • Dixit SN et al. „Effect of selegiline on cognitive functions in Parkinson’s disease.” J Assoc Physicians India. 1999 Aug;47(8):784-6.
  • Mayer G et al. „Selegeline hydrochloride treatment in narcolepsy. A double-blind, placebo-controlled study.” Clin Neuropharmacol. 1995 Aug;18(4):306-19.
  • Hublin C et al. „Selegiline in the treatment of narcolepsy.” Neurology. 1994 Nov;44(11):2095-101.
  • Akhondzadeh S et al. „Selegiline in the treatment of attention deficit hyperactivity disorder in children: a double blind and randomized trial.” Prog Neuropsychopharmacol Biol Psychiatry. 2003 Aug;27(5):841-5.
  • Clarke A et al. „A new formulation of selegiline: improved bioavailability and selectivity for MAO-B inhibition.” J Neural Transm (Vienna). 2003 Nov;110(11):1241-55.