W zeszłym tysiącleciu nikomu by do głowy nie przyszło, że działanie bakterii jelitowych wykracza poza jelita, natomiast dzisiaj intensywnie badany jest nawet ich wpływ na funkcjonowanie mózgu, który od jelit, jakby nie było, jest dość daleko. Znamy już mnóstwo aspektów zdrowotnych, na które wpływają bakterie, w tym regulacja masy ciała, gospodarki glikemicznej i pracy układu odpornościowego, ale wpływ na układ nerwowy jest najbardziej pasjonujący. A przynajmniej zakładam, że tak jest w przypadku czytelników Gry na nerwach 😉

Spis treści zwiń

Kryteria, jakie musi spełniać probiotyk

Zaczniemy od takiej podstawy, ponieważ są to kryteria nadrzędne. Bardzo dokładnie zostało to opisane w pracy opublikowanej w 2013 roku w Postępach Mikrobiologii, zatem pozwolę sobie zacytować:

Cechy funkcjonalne szczepów probiotycznych:

  • pochodzenie z mikrobiomu człowieka,
  • ściśle określona przynależność rodzajowa i gatunkowa potwierdzona metodami biologii molekularnej,
  • brak działania patogennego, inwazyjnego lub kancerogennego,
  • oporność na działanie soków żołądkowych i kwasów żółciowych po podaniu doustnym,
  • zachowywanie właściwości probiotycznych po procesie technologicznym oraz względnie długim okresie przechowywania,
  • zdolność do produkcji substancji o działaniu przeciwdrobnoustrojowym, w tym kwasów organicznych, nadtlenku wodoru oraz bakteriocyn,
  • właściwości powierzchniowe umożliwiające adherencję do komórek nabłonkowych,
  • antagonizm wobec typowych patogenów przewodu pokarmowego lub układu moczowo-płciowego,
  • konkurencja o receptory z komórkami drobnoustrojów patogennych takich jak Escherichia coli i Salmonella typhimurium,
  • korzystny wpływ na organizm gospodarza, potwierdzony w prawidłowo przeprowadzonych, kontrolowanych badaniach klinicznych.

Cechy technologiczne szczepów probiotycznych:

  • łatwość produkcji dużej ilości biomasy,
  • oporność na procedury utrwalania takie jak zamrażanie czy liofilizacja,
  • żywotność i stabilność cech bakterii w czasie przechowywania i dystrybucji produktów probiotycznych,
  • wysoka przeżywalność przechowalnicza w gotowym produkcie,
  • brak pogorszenia cech organoleptycznych gotowych produktów,
  • oporność na bakteriofagi,
  • stabilność genetyczna.

Widzimy więc, że probiotyki posiadają sporo specyficznych cech i nie każda bakteria, która nam służy, będzie probiotykiem. Dla przykładu błędem jest nazywanie probiotykiem fermentowanego produktu spożywczego (jak kiszona kapusta, kiszone ogórki, kefir, kombucha), pomimo pewnych korzyści zdrowotnych. Powodem jest to, że jest w nich wiele bakterii, które m.in. nie posiadają dobrych badań potwierdzających ich dobroczynne działanie dla człowieka, ani stabilności w środowisku żołądka i dwunastnicy.

W krótkim podsumowaniu: probiotykiem jest bakteria naturalnie występująca u człowieka, która jest w stanie przyczyniać się do poprawy składu mikrobiomu, nie jest szkodliwa, ma udokumentowane działanie i jest w stanie przeżyć w naszym układzie trawiennym.

Czym są psychobiotyki?

Psychobiotyki to bakterie, które nie tylko spełniają definicję probiotyku, ale też w odpowiedniej dawce wpływają na funkcjonowanie systemu komunikacyjnego zwanego osią jelitowo-mózgową. W praktyce psychobiotyki mogą zmniejszać reaktywność na stres, zmniejszać objawy depresji lub po prostu wpływać na stabilizację nastroju. Mogą też przyczyniać się do ochrony centralnego układu nerwowego przed szkodliwymi czynnikami.

Bakterie jelitowe mogą wpływać też na proces rozwoju układu nerwowego, ale o tym poczytasz w osobnym artykule – TUTAJ.

Jakie psychobiotyki obecnie istnieją na rynku?

Temat ten jest już na tyle zaawansowany, że wpływ probiotyków na psychikę możemy podziwiać nie tylko w zapiskach z literatury medycznej, ale też na własnym organizmie, ponieważ jest kilka preparatów godnych miana ‘psychobiotyk’ dostępnych komercyjnie.

Lactobacillus helveticus Rosell-52 i Bifidobacterium longum Rosell-175

W 2011 roku przeprowadzono 30-dniowe badanie z użyciem połączenia tych dwóch szczepów bakteryjnych. Do badania zaangażowano 25 ochotników, których podzielono na dwie grupy – 10 osób dostających probiotyki i 15 osób jako grupa placebo. Kryterium przyjęcia do udziału w badaniu były względnie niskie stężenia wolnego kortyzolu w moczu, ponieważ z założenia badanie miało sprawdzić wpływ na osoby o przeciętnym poziomie stresu, bez ekstremalnych przypadków.

Jako markery kondycji psychicznej uczestników wybrano 3 kwestionariusze: PSs (perceived stress scale), HADs (hospital anxiety and depression scale) oraz HSCL-90 (Hopkins symptoms checklist). Na koniec porównywano ich wyniki z początku i końca kuracji. W rezultatach zauważono znaczącą i wyraźną poprawę wyników z dwóch pierwszych kwestionariuszy, czyli HADs i PSs, u osób przyjmujących probiotyki, co wyróżniało się na tle grupy placebo. Efektami kuracji była redukcja symptomów depresyjnych oraz zmniejszenie lęków. Co ważne, kuracja taka nie daje skutków ubocznych, a probiotyki nie wykazują negatywnych interakcji z lekami stosowanymi w psychiatrii. Wskazuje to na możliwość zastosowania probiotyku w ramach wsparcia przy lekkich zaburzeniach nastroju lub jako kuracja uzupełniająca tradycyjne leczenie farmakologiczne, uzupełniając je o nowe mechanizmy i poprawiając efekty.

Dokładnie to zestawienie bakterii probiotycznych występuje w suplementach Life Extension Florassist Mood oraz SanProbi Stress.

Lactobacillus casei Shirota

Przeprowadzono badanie na studentach medycyny, by sprawdzić, jak ten szczep bakteryjny wpływa na jakość snu pod presją stresu (egzaminy). W tym celu podawano studentom 100 ml dziennie fermentowanego mleka z L. casei Shirota (1.0×109 cfu/ml) lub mleka placebo, przez 11 tygodni. W wynikach badań EEG zauważono, że regularne przyjmowanie tego probiotyku wpływało na optymalizację zapisów fal mózgowych w czasie snu. Z wyników wypełnianych kwestionariuszy wynika również, że studenci doświadczali większej satysfakcji z jakości snu, który był bardziej regenerujący. Probiotyk zapobiegał też wydłużeniu czasu do zaśnięcia, który wydłuża się w stresowych okresach. Nie jest znany konkretny mechanizm, jakim probiotyk wywołał te efekty, jednak spekuluje się wpływ na zmniejszenie reaktywności HPA na bodźce stresowe.

Ten probiotyk występuję w napojach probiotycznych Yakult.

Lactobacillus Plantarum 299v

Ten szczep Lactobacillus znany jest szczególnie ze skutecznego zapobiegania biegunkom. Działanie to oczywiście bardzo doceniamy, jednak tym razem omówimy nieco inny aspekt jego działania, bliższy tematyce tego bloga. Ciężko powiedzieć czy jego działanie pasuje w 100% do określenia psychobiotyk, jednak i tak jest ciekawe. Otóż wykazano, że może w pewien sposób wspomagać działanie leków antydepresyjnych z grupy SSRI. W ciągu ośmiu tygodni pacjentom przyjmującym leki podawano probiotyk lub identycznie wyglądające placebo. Efekty kontrolowane były badaniami biochemicznymi (poziom kortyzolu, tryptofanu, kwasu kynureninowego, kynureniny, 3-hydroksykynureniny, kwasu antranilowego, kwas 3-hydroksytranilowego oraz cytokin: TNF-α, IL-6, IL-1b), testami kognitywnymi oraz odpowiednimi kwestionariuszami psychologicznymi.

Niższe poziomy toksycznej kynureniny to jedna z głównych obserwacji. Jest to ważne i bardzo korzystne działanie, ponieważ zmniejszenie ilości kynureniny pozwala zahamować niektóre procesy degenerujące kognicję, a spadek zdolności poznawczych i pogorszenie koncentracji to jeden z częstszych skutków ubocznych leków SSRI. Działanie to potwierdzono w testach kognitywnych, ponieważ osoby z grupy z probiotykiem utrzymywały korzystniejszy bilans wyników pomiędzy testami na początku i na końcu badania.

Ten szczep zawarty jest m.in. w SanProbi IBS.

Ecologic® BARRIER

Pod tą nazwą patentową kryje się mieszanka aż 8 różnych szczepów bakterii. Są to konkretnie:

  • Bifidobacterium lactis W52
  • Lactobacillus brevis W63
  • Lactobacillus casei W56
  • Lactococcus lactis W19
  • Lactococcus lactis W58
  • Lactobacillus acidophilus W37
  • Bifidobacterium bifidum W23
  • Lactobacillus salivarius W24

4-tygodniowe badanie obejmowało 40 osób, spośród których połowa dostała powyższą formułę probiotyczną, a druga połowa identycznie wyglądające placebo. Przed i po kuracji uczestnicy wypełniali specjalne kwestionariusze określające poziomy symptomów depresyjnych i lęków, a także reaktywność poznawczą na smutny nastrój. Poza formularzami wykonywane były też dwa testy kognitywne. Badanie to wyróżnia się poważnym podejściem do trzymania się zaleceń – uczestnicy dostawali nawet wiadomości tekstowe z przypomnieniem o przyjęciu porcji preparatu zgodnie z harmonogramem. W wynikach zanotowano obniżenie tendencji do agresywnych myśli i wzmożonych rozmyślań w reakcji na smutny nastrój. Wnioskiem z tego badania jest, że formuła Ecologic® BARRIER może być ciekawym sposobem na profilaktykę depresji, ponieważ zwiększa psychiczną odporność na emocjonalne niedogodności.

Na polskim rynku tę formułę znajdziecie w probiotyku SanProbi Barrier.

Bifidobacterium longum subsp infantis 35624™

Ten szczep ma kilka badań określających wpływ na psychikę. Jednym z nich był eksperyment polegający na separacji szczurzych dzieci od matek (co miało wywołać symptomy depresyjne) i obserwowaniu jak probiotyk i popularny lek przeciwdepresyjny (citalopram) wpłyną na parametry biochemiczne i psychologiczne. Separacja skutkowała wzrostem noradrenaliny w mózgu, podniesieniem stężenia czynnika CRF oraz większym uwalnianiem cytokiny IL-6. W rezultatach zauważono, że probiotyk zmniejszał skalę tych zmian oraz zmian behawioralnych mierzonych testem wymuszonego pływania (forced swim test), choć nie tak efektywnie, jak citalopram.

Ten szczep zawarty jest w probiotykach Align oraz Alflorex.

Podsumowanie

Psychobiotyki nie są już jedynie niedostępnym dla przeciętnego człowieka obiektem badań naukowych, a są już obecne w komercyjnej sprzedaży. Efekty różnych probiotyków są zróżnicowane – jedne redukują odpowiedź stresową, inne wspomagają leczenie depresji, a jeszcze inne poprawiają jakość snu. Mamy też coraz więcej wskazówek co do wpływu tego się dzieje w jelitach na pracę mózgu. Jest to stosunkowa nowość w świecie nauki i jeszcze dużo zostało do odkrycia, także nadal polecam nadal bacznie obserwować rozwój wydarzeń 😉

PS. Przeczytaj też o antystresowym działaniu bakterii glebowej M. vaccae – CZYTAJ

Źródła:

  • Monika Jach, Renata Łoś, Maciej Maj, Anna Malm „Probiotyki – aspekty funkcjonalne i technologiczne” POST. MIKROBIOL., 2013, 52, 2, 161–170 – http://pm.microbiology.pl/probiotyki-aspekty-funkcjonalne-i-technologiczne/
  • Michaël Messaoudi et al. „Beneficial psychological effects of a probiotic formulation (Lactobacillus helveticus R0052 and Bifidobacterium longum R0175) in healthy human volunteers” Gut Microbes 2:4, 256-261; July/August 2011
  • Takada M et al. „Beneficial effects of Lactobacillus casei strain Shirota on academic stress-induced sleep disturbance in healthy adults: a double-blind, randomised, placebo-controlled trial.” Benef Microbes. 2017 Apr 26;8(2):153-162.
  • Rudzki L at al. „Probiotic Lactobacillus Plantarum 299v decreases kynurenine concentration and improves cognitive functions in patients with major depression: A double-blind, randomized, placebo controlled study.” Psychoneuroendocrinology (2018).
  • Laura Steenbergen et al. „A randomized controlled trial to test the effect of multispecies probiotics on cognitive reactivity to sad mood”
  • Desbonnet, L. Et al. „Effects of the probiotic Bifidobacterium infantis in the maternal separation model of depression.” (2010) Neuroscience, 170(4), 1179–1188.