Oleje roślinne dostarczają nam dużej ilości nienasyconych kwasów tłuszczowych, a często też obfitych ilości przeciwutleniaczy i innych prozdrowotnych fitoskładników. Nic dziwnego, że bardzo chętnie stosujemy je nie tylko w celach kulinarnych, ale i leczniczych. Olej z czarnego kminu, zwanego też czarnuszką jest jednym z popularniejszych olejów w suplementacji.

Czarnuszka to malutkie, czarne ziarenka używane jako przyprawa. Pochodzi z Afryki i południowo-zachodnich części Azji. Nasiona pochodzące z Egiptu uznaje się za towar wyjątkowo dobrej jakości, ponieważ panują tam idealne warunki do uprawy. Czarnuszka siewna (Nigella Sativa) to roślina jednorocznie kwitnąca, dorastająca do 20-90 cm wysokości, z drobnymi liśćmi, o podłużnym, nitkowatym kształcie. Kwiaty są delikatne i na ogół zabarwione na biało, żółto, różowo, jasnoniebiesko lub jasnofioletowo, z 5-10 płatkami.

bajgiel z czarnuszką
Nasiona czarnuszki doskonale pasują do pieczywa.

Często stosuje się ją m.in. do wzbogacania smaku chleba, do przyprawiania zup lub pieczonych ziemniaków. Ziarna czarnuszki zadowalają nasze kubki smakowe, natomiast w celach prozdrowotnych stosuje się głównie pozyskiwany z nich olej, który jest znacznie bardziej zagęszczony w prozdrowotne składniki.

Zdrowotne właściwości oleju z czarnuszki

Mówi się, że Nigella sativa może być jedną z najbardziej znaczących roślin w historii tradycyjnej medycyny. Nasiona tej rośliny stosowane były w starożytnej medycynie w leczeniu wielu dolegliwości, w tym bólu pleców, astmy, gorączki, zapalenia oskrzeli, kaszlu, obrzęku płuc, zawrotów głowy, przewlekłego bólu głowy, paraliżu, stanów zapalnych, niepłodności i różnego rodzaju zaburzeń żołądkowo-jelitowych, takich jak niestrawność, wzdęcia, biegunka i czerwonka. Dodatkowo olej z nasion N. sativa bywał stosowany w leczeniu ropnia, owrzodzenia nosa, obrzęku stawów, zapalenia jąder i egzemy.

Olej z czarnuszki jest stosowany w połączeniu z miodem przy problemach astmatycznych, skurczach oskrzeli i obrzęku płuc. W przypadkach pęcherzy skórnych, ropni nosa, zapalenia jąder, egzemy i obrzęku stawów stosowano olejek również bezpośrednio na skórę.

Składniki

Głównym składnikiem czynnym oleju z czarnuszki jest tymochinon (ang. thymoquinone, TQ). Wśród innych, znaczących składników wymienić można: p-cymen, karwakrol, tymohydrochinon (THQ), dihydrotymochinon (DHTQ), α-tujen, tymol, t-anetol, β-pinen, α-pinen i γ-terpinen.

Olej z czarnuszki obfituje w tłuszcze nienasycone, głównie kwas linolowy (50-60%), kwas oleinowy (20%), kwas eikodadienowy (3%) i kwas dihomolinolowy (10%). Zawiera też tłuszcze nasycone, w tym kwas palmitynowy i stearynowy do około 30%.

olejek z czarnuszki

Walka z mikrobami

Jeśli potrzebujesz narzędzia do walki z chorobotwórczymi bakteriami, to ten akapit może cię zainteresować. Skład oleju z czarnuszki sprzyja walce z gram-pozytywną bakterią Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty) oraz gram-negatywnymi Pseudomonas aeruginosa (pałeczka ropy błękitnej) i Escherichia coli. Wykazuje też działanie wzmacniające skuteczność antybiotyków, takich jak: doksycyklina, chloramfenikol, erytromycyna, kwas nalidyksowy i linkomycyna. Tymochinon przeciwdziała też wielu innym bakteriom: Bacillus, Listeria, Enterococcus, Micrococcus, Staphylococcus, Pseudomonas, Escherichia, Salmonella, Serovar, Vibrio parahaemolyticus, może też hamować tworzenie przez nie biofilmów.

Czarnuszka hamuje rozrost drożdżaków z rodzaju Candida, w tym znienawidzonej przez społeczeństwo Candida albicans. W badaniach in vitro działa też przeciwko grzybom Aspergillus niger (Kropidlak czarny) i Fusarium solani.

Zauważono, że czarnuszka u zdrowych ochotników zwiększała aktywność limfocytów T pomocniczych (T4) i supresorowych limfocytów T (T8), a także zwiększała aktywność komórek NK, co wiązało się ze wzrostem odporności. U pacjentów z infekcją WZW-C, którym dawano 3 razy dziennie po jednej kapsułce z olejem z czarnuszki (450 mg) przez 3 miesiące, zauważono zmniejszenie wiremii, ograniczenie stresu oksydacyjnego i poprawę wielu parametrów badanych z krwi.

Redukcja wolnych rodników

Tymochinon utrzymuje aktywność różnych enzymów antyoksydacyjnych, takich jak peroksydaza glutationowa, transferaza S-glutationowa i katalaza, a także samodzielnie działa jako reduktor wolnych rodników i nadtlenków. Działa nefroprotekcyjnie i zmniejsza ekspresję genów SSAT i CYP3A1 poprzez mechanizmy antyoksydacyjne. W wielu eksperymentach potwierdzono działanie oleju z czarnuszki spowalniające peroksydację lipidów.

Wpływ na układ sercowo-naczyniowy

Niektórzy, tak jak ja, mają genetyczną tendencję do zaburzeń kardiologicznych, dlatego muszą przykładać szczególną uwagę, by o siebie w tym aspekcie zadbać. Olej z czarnuszki okazuje się jednym z suplementów, które warto rozważyć. Przeprowadzono sporo badań z czarnuszką w różnych postaciach, w których analizowano m.in. wpływ na markery zdrowia kardiologicznego. Statystycznie wyniki pokazywały, że obniżają się triglicerydy i cholesterol całkowity, w tym jego frakcja LDL-C, ale tylko u osób, u których wyjściowo te parametry był zbyt wysokie.

Wpływ na męską płodność

Po 2 miesiącach stosowania oleju z czarnuszki w ilości 5 ml dziennie przez niepłodnych mężczyzn osiągnięto poprawę jakości nasienia. Poprawiły się parametry takie jak liczba i ruchliwość plemników, pH nasienia, objętość nasienia i ilość okrągłych komórek. Tymochinon zapewnia cytoprotekcyjne i działanie przeciwutleniające w nasieniu.

Ochrona dla układu trawiennego

Olej z czarnuszki ma udokumentowany wpływ na przyspieszanie regeneracji błony śluzowej jamy ustnej, także w przypadkach, gdy zapalenie jest powikłaniem chemio, lub radioterapii. Przeprowadzono też trwające rok badanie na pacjentach z celiakią, która wiąże się z uszkodzeniami śluzówki jelit. W tym badaniu zalecono pacjentom dietę bezglutenową, a połowa z nich miała do tego przyjmować dwa razy dziennie kapsułkę z olejem z czarnuszki. Grupa przyjmująca olej miała szybsze tempo regeneracji śluzówki niż pacjenci stosujący tylko zalecenia dietetyczne.

pąk z nasionami czarnuszki
Pąk czarnuszki z aromatycznymi nasionami.

Korzyści dla mózgu

Wiem, że ten dział interesuje Cię najbardziej 😀 To tak jak i mnie, a okazuje się, że czarnuszka jest wartościowym składnikiem diety, gdy chcesz zadbać o swój mózg.

Bohaterka tego artykułu może dawać subtelne korzyści dla pamięci i ogólnych zdolności kognitywnych. Wg badań, N. sativa zapobiega utracie komórek piramidowych hipokampa, wspomaga konsolidację pamięci przechowywanych informacji i ogranicza śmierć komórek neuronalnych w hipokampie w regionie CA1. Hipokamp jest kluczową strukturą dla nauki i formowania pamięci.

Bardzo wyraźne jest jej działanie neuroprotekcyjne, które objawia się w kilku mechanizmach. U szczurów z farmakologicznie wywołaną neurotoksycznością zauważono poprawę kognicji, a także wzrost SOD, całkowitej zdolność antyoksydacyjnej i BDNF, spadek tlenku azotu i MDA, spadek immunoreaktywności TNF-α oraz spadek aktywności acetylocholinoesterazy, w wyniku suplementacji tymochinonu. Oznacza to, że tymochinon z oleju z czarnuszki zmniejsza uszkodzenia mózgu wywołane oksydacją oraz zapobiega spadkowi neuroprzekaźnika – acetylocholiny, która odpowiada za zdolności kognitywne i formowanie pamięci.

Poniżej jeszcze tabela z zestawieniem wyników niektórych badań naukowych z użyciem czarnuszki i tymochinonu w kontekście zdrowia neurologicznego z publikacji Ebrahim M. Yimer i wsp z 2019 roku:

Zaburzenie
Zastosowany model i interwencjaOdkrycie
Choroba Alzheimera (AD)AD wywołana lipopolisacharydami u myszy, podawano Tymochinon (2.5 & 5mg/kg) przez 7 dni.(i) ↓ poziomu TBARS & 5-LOX
(ii) ↑ zakresu GSH i akcji SOD
(iii) dezagregacja peptydu Aβ
(iv) zapobieganie zanikowi neuronów
(v) spowolnienie degeneracji zdolności poznawczych
Neurotoksyczność indukowana Aβ (analizowane przez hodowlę neuronów hipokampu i korowych).
Tymochinon podawany jednocześnie z Aβ1−42 przez 72 godziny.
(i) redukcja neurotoksyczności indukowanej Aβ. (poprawa żywotności komórek) poprzez:
(ii) hamowanie depolaryzacji potencjału błony mitochondrialnej
(iii) utrudnianie wytwarzania reaktywnych form tlenu
Choroba Parkinsona (PD)Neurotoksyczność indukowana MPP+ i rotenonem w modelu PD, hodowle traktowano Tymochinonem (0,01, 0,1, 1 i 10 μM) od dnia 8go przez 4 dni.(i) odratowano neurony dopaminergiczne poprzez:
(ii) działanie przeciwutleniające i przeciwzapalne
Zastosowano model doświadczalny wczesnej PD indukowanej neurotoksycznością 6-hydroksydopaminy, podawano Tymochinon codziennie przed zabiegiem (5 i 10 mg/kg) i jedną dodatkową dawkę po zabiegu chirurgicznym.(i) ↓ poziomu MDA
(ii) zapobieganie utracie neuronów w istocie czarnej
(iii) ochrona komórek hipokampa i pluripotencjalnych komórek macierzystych przed toksycznością synaptyczną indukowaną α-synukleiną
Depresja i lęki(i) test otwartego pola i podniesionego labiryntu krzyżowego; test wymuszonego pływania
(ii) zachowanie ruchowe szczurów w znanym i nowym środowisku, olej z czarnuszki (0,1 ml/dzień) wodny ekstrakt z nasion (2 ml/dzień) doustnie przez 4-6 tygodni
(i) ↑ czasu zmagań i aktywności w otwartym polu
(ii) ↑ 5-HT
(iii) ↓ poziomu 5HIAA w mózgu
(iv) ↑ poziomu tryptofanu w osoczu i w mózgu
(v) ↑ aktywności ruchowej w nowym środowisku
(vi) ↑ poziomu DA w mózgu
Myszy zestresowane i niestresowane, 10 i 20 mg/kg Tymochinonu przez 4 tygodnieNiestresowane myszy: działanie przeciwlękowe przy 10 & 20 mg/Kg
(i) bez zmiany poziomu azotynów
(ii) ↑ ilości GABA (tylko przy 20mg/Kg).
Stresowane myszy: 20 mg/kg pokazało działanie przeciwlękowe, oraz:
(i) ↓ poziomu azotynów
(ii) odwrócenie spadku GABA
Randomizowane badanie kontrolowane na zdrowych ludziach, kapsułka N. sativa (500 mg) dziennie przez 4 tygodnie.(i) stabilizacja zaburzonego nastroju
(ii) ↓ lęków
(iii) pozytywna modulacja pamięci
EpilepsjaNapady indukowane pentylenotetrazolem, olej z czarnuszki; Tymochinon(i) zapobieganie wystąpieniu napadów
(ii) ↓produkcji reaktywnych form tlenu
(iii) zmniejszona ocena napadów
(iv) działanie wspomagające fenobarbital
Randomizowane badanie kontrolowane placebo z podwójnym zaślepieniem (padaczka oporna na leczenie), Tymochinon jako terapia wspomagająca przez 4 tygodnie(i) znaczące zmniejszenie częstości napadów (u osób, które otrzymały terapię skojarzoną)
Uzależnienie i tolerancja na opioidyUzależnienie i tolerancja wywołane morfiną u myszy, 4mL/kg oleju z czarnuszki równolegle z morfiną (5mg/kg)(i) osłabiony rozwój tolerancji
(ii) zatrzymana nadprodukcja tlenku azotu
(iii) ↓ poziomu MDA w mózgu
Badanie randomizowane (na 35 uzależnionych od opiatów), 500 mg Nigella Sativa trzy razy dziennie(i) ↓ objawów odstawiennych w znaczącym stopniu
(ii) ↑ apetytu (ale bez znaczącego wzrostu masy ciała)
(iii) brak zmian parametrów fizjologicznych (ciśnienie krwi, puls i częstość oddechów)

Oraz podobne zestawienie Alireza Tavakkoli i wsp z 2017 roku, tym razem ograniczające wybór badań tylko do tych przeprowadzonych na ludziach:

Projekt badaniaGrupa badanaZastosowana kuracja wraz z dawkami i czasem stosowaniaWynik
Podwójnie zaślepione krzyżowe badanie kliniczne23 dzieci z epilepsjąWodny ekstrakt z nasion (40 mg/kg/8 h), 10 tygodniZnaczące zmniejszenie średniej częstości napadów
Pilotażowe, podwójnie zaślepione, krzyżowe badanie kliniczne22 dzieci z epilepsjąTymochinon (1 mg/kg), 10 tygodniZnaczące zmniejszenie częstości napadów
Prospektywne, randomizowane, z pojedynczą ślepą próbą, kontrolowane, krzyżowe badanie pilotażowe30 nieuleczalnych pacjentów z padaczką40 – 80 mg/kg dziennie oleju z czarnuszki, 10 tygodniBrak korzystnego wpływu na częstotliwość i nasilenie napadów
Próba kliniczna kontrolowana placebo40 starszych, zdrowych ochotników500 mg dziennie nasion czarnuszki w kapsułkach, 9 tygodniPoprawa kognicji, pamięci i uważności
Próba kliniczna kontrolowana placebo48 zdrowych, dorosłych mężczyzn500 mg kapsułek czarnuszki raz dziennie, 4 tygodniePoprawa nastroju i kognicji oraz zmniejszenie lęków
35 mężczyzn uzależnionych od opiatów500 mg czarnuszki dziennie, 12 tygodniZnacząca redukcja objawów odstawiennych
Randomizowane, podwójnie zaślepione, kontrolowane placebo badanie kliniczne52 kobiety z mastalgią cyklicznąNaskórnie 600 mg oleju z czarnuszki dwa razy dziennie, 2 miesiąceZnacząca poprawa parametrów bólu

Zastosowanie w kosmetyce

Dla kondycji włosów

Często stosuje się olejek z czarnuszki na włosy w ramach regularnej praktyki olejowania. Najbardziej doniosłą korzyścią ze stosowania właśnie tego oleju jest możliwość zahamowania wypadania włosów. Zauważono to w badaniu, podczas którego uczestniczki (kobiety z łysieniem telogenowym) przez 3 miesiące stosowały na włosy balsam z dodatkiem olejku eterycznego z czarnuszki. W porównaniu z grupą placebo, kuracja poprawiła gęstość i grubość włosów.

Olej z czarnuszki wykorzystywany jest jako składnik różnych komercyjnych szamponów, odżywek i innych kosmetyków, ale może być stosowany również w surowej formie. Olejowanie włosów olejem z czarnuszki można robić na sucho lub mokro, wcierając olej we włosy na całej ich długości, najlepiej ze wmasowaniem w skórę głowy. Następnie należy zostawić olej na włosach na przynajmniej 30 min, najlepiej zawijając je ręcznikiem, a po tym czasie umyć włosy szamponem. Efekty pojawiają się po kilku zabiegach, zalecana jest regularność.

Dla ładniejszej cery

Można też wspomóc kondycję cery, nakładając olej z czarnuszki na twarz. Pomaga w infekcjach skóry różnego rodzaju, a także działa lekko nawilżająco, lecz nie z taką efektywnością jak nawilżające kremy. Może też dawać subtelną ochronę przed promieniami słonecznymi, na poziomie minimum SPF 2. Działanie przeciwzapalne i antybakteryjne wpływa na zahamowanie produkcji sebum i zmniejszenie ilości zatkanych porów.

Badania pokazują, że składniki Nigella sativa całkiem dobrze radzą sobie w przypadku trądziku. Dowiedziono, że w przypadku trądziku o lekkim i średnim nasileniu, balsam z 20% oleju z czarnuszki dawał lepsze rezultaty i był bezpieczniejszy niż balsam z 5% nadtlenku benzoilu, który jest elementem standardowej terapii. Ponad połowa osób stosujących balsam z czarnuszką miała dobre rezultaty w postaci zmniejszenia stanu zapalnego i ilości zmian skórnych.

Na gojenie ran

Tymochinon zapobiega uszkodzeniom oksydacyjnym, działa jako przeciwutleniacz i zapobiega peroksydacji lipidów błonowych w tkankach. Te efekty sprawiają, że miejscowe stosowanie olejków z czarnuszki może przyspieszać gojenie się ran. Co więcej, odkryto, że stosowana naskórnie czarnuszka może nasilać tempo syntezy kolagenu i epitalizacji. Regeneracji rany sprzyja także działanie przeciwbakteryjne, minimalizując ryzyko infekcji uszkodzonej tkanki. Olej z czarnuszki bywa stosowany na podrażeniania skóry wywołane promieniami słonecznymi.

olej z czarnuszki do stosowania na skórę

Czy można dla dzieci?

Olej z czarnuszki jest stosowany także u dzieci. Czarnuszka i jej składniki były wykorzystywane nawet w badaniach na dzieciach z epilepsją oraz w kilku innych badaniach wraz z różnymi lekami, jako terapia uzupełniająca. Ten olej uznawany jest za bezpieczny dla dzieci, jednak rekomenduje się niestosowanie go w sposób przewlekły.

Jak dawkować olej z czarnuszki?

Należy wybierać olej z czarnuszki tłoczony na zimno, w temperaturze do 40 st Celsjusza, oraz by był jak najświeższy. W regularnej suplementacji stosuje się olej dwa razy dziennie po 2,5-5 ml. Można go stosować również jako składnik np. sałatek.

Na rynku dostępny jest też olej z czarnuszki w kapsułkach miękkich. Forma kapsułek dla niektórych może być wygodniejsza do stosowania – szybsza i neutralna smakowo. Kapsułki są też bardziej poręczne do zabrania np. w podróży.

Zagrożenia

Najważniejszą kwestią jest hamowanie enzymów cytochromu P450, w tym CYP3A4, CYP2D6, CYP2C9 i CYP2C19, który metabolizują różne leki. Zahamowanie aktywności tego enzymu może spowodować wzrost stężenia leku w ustroju i wydłużenie jego działania, co bywa niebezpieczne. Jeśli przyjmujesz jakieś leki, skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą, by ocenić, czy w Twoim przypadku leki są przeciwwskazaniem i czy czarnuszka niesie za sobą jakieś ryzyko.

Niektóre doniesienia mówią o potencjalnym zagrożeniu dla osób z zaburzeniami krzepnięcia krwi. Jeśli masz taką diagnozę, to dla pewności lepiej sobie odpuścić regularną suplementację czarnuszką.

Podsumowanie i moja opinia

Olej z czarnuszki wydaje się bardzo uniwersalnym środkiem prozdrowotnym. Istnieje z jego udziałem wiele badań i dość dobrze znamy jego właściwości zdrowotne, a rozpiętość znanych możliwości sprawia, że może przynieść korzyści dla niemalże każdej zainteresowanej osoby. Mamy do wyboru oczywiście kilka różnych możliwości korzystania z dobrodziejstw czarnuszki, od zwykłego wykorzystywania ziaren do przyprawiania potraw, przez kapsułkowane proszki i ekstrakty wodne, po izolowany z ziaren olejek. Olej wydaje się jednak najwydajniejszym źródłem substancji czynnych, a także jest łatwo dostępny i mało przetworzony, nie ciągnie za sobą składników kapsułek (otoczki, barwniki, antyzbrylacze itp.), a przy okazji uzupełnia dietę w tłuszcze.

Profil działania czarnuszki całkiem dobrze pokrywa również moje oczekiwania, dlatego niedawno sam zdecydowałem się na suplementację. Obecnie stosuję olej 2 razy dziennie po ok. 3-5 ml. Smak samego oleju mi nieszczególnie pasuje, szczególnie że jego intensywny aromat przypomina się co jakiś czas jeszcze na długo po spożyciu, ale inspirując się tradycyjnymi praktykami, nalewam olej na łyżkę z odrobiną miodu, co znacznie poprawia doznania smakowe. Nadal nie jest pysznie, ale chociaż akceptowalnie. Po skończeniu mojej obecnej butelki 500 ml zastanowię się, czy jestem już odpowiednio zaadaptowany, czy jednak przerzucić się na olej kapsułkowany. Na ocenę efektów jeszcze za wcześnie, aczkolwiek w moim przypadku jest to raczej profilaktyka, więc nie oczekuję drastycznych efektów. Chętnie zapoznam się z Twoimi doświadczeniami, jeśli również suplementujesz olej z czarnuszki. Daj znać w komentarzu!

Inne nazwy czarnuszki: Czarny kmin, Black cumin, Black seeds, Nigella sativa, Nigella cretica, Roman coriander, Nutmeg flower, Fennel flower, Ajaji.

Źródła:

  • Ahmad MF, Ahmad FA, Ashraf SA, et al. An updated knowledge of Black seed (Nigella sativa Linn.): Review of phytochemical constituents and pharmacological properties. J Herb Med. 2021;25:100404. doi:10.1016/j.hermed.2020.100404
  • Yimer EM, Tuem KB, Karim A, Ur-Rehman N, Anwar F. Nigella sativa L. (Black Cumin): A Promising Natural Remedy for Wide Range of Illnesses. Evid Based Complement Alternat Med. 2019;2019:1528635. Published 2019 May 12. doi:10.1155/2019/1528635
  • Tavakkoli A, Mahdian V, Razavi BM, Hosseinzadeh H. Review on Clinical Trials of Black Seed (Nigella sativa ) and Its Active Constituent, Thymoquinone. J Pharmacopuncture. 2017;20(3):179-193. doi:10.3831/KPI.2017.20.021
  • Eid AM, Elmarzugi NA, Abu Ayyash LM, Sawafta MN, Daana HI. A Review on the Cosmeceutical and External Applications of Nigella sativa. J Trop Med. 2017;2017:7092514. doi:10.1155/2017/7092514
  • Beheshti F, Khazaei M, Hosseini M. Neuropharmacological effects of Nigella sativa. Avicenna J Phytomed. 2016;6(1):104-116.
  • Alfredo Rossi et al. „Evaluation of a Therapeutic Alternative for Telogen Effluvium: A Pilot Study” Journal of Cosmetics, Dermatological Sciences and Applications, 2013, 3, 9-16