Ajurweda dziś już jest jedynie reliktem przeszłości, jednak niektóre elementy jej spuścizny wkradły się do nowożytnego świata nauki. Bacopa Monnieri jest jednym z ziół, które obecnie brane są pod lupę badaczy, by sprawdzić jej faktyczną skuteczność i potwierdzić lub zaprzeczyć działaniom, w które wierzono w tradycyjnej medycynie. Przypisuje się jej właściwości poprawiające pamięć i relaksujące, ze zmniejszeniem poziomu lęków i stresu.

suplement diety z ekstraktem bacopa monnieri

Czym jest Bacopa Monnieri?

Bacopa Monnieri (Bakopa drobnolistna) znana jest z medycyny ajurwedyjskiej, gdzie stosowana była jako środek tonizujący układ nerwowy oraz poprawiający pamięć i zdolności poznawcze. Obecnie nadal jest chętnie stosowana w tych celach, jest jednym z popularniejszych adaptogenów. Jej występowanie jest bardzo powszechne, spotkać ją można w wielu rejonach, od strefy umiarkowanej po tropiki. Nie jest mocno wymagająca, jeśli chodzi o warunki, preferuje okolice zbiorników wodnych, rozrasta się nawet jako chwast. Mimo swojej powszechności ma jednak bardzo ciekawe właściwości. Przydomek „drobnolistna” świetnie obrazuje jej morfologię – składa się z drobnych listków o owalnych blaszkach i kwitnie małymi, białymi kwiatami.

Bacopa ma właściwości relaksujące — wycisza, uspokaja, redukuje stres, może też poprawiać jakość snu. Poza tym znana jest z korzystnego wpływu na mózg, ponieważ dzięki zawartym w niej substancjom aktywnym wspomaga regenerację układu nerwowego i wspomaga procesy odpowiedzialne za formowanie pamięci.

Określana jest też nazwą Brahmi. Co prawda jest to nazwa wspólna dla niej i dla Gotu Kola (oraz ich połączenia), która wykazuje bardzo podobne działanie i również wywodzi się z Ajurwedy, ale znacznie częściej używa się jej w stosunku do Bacopa, niż do Gotu Kola.

Składniki aktywne

Wśród składników aktywnych Bakopy wymienić można:

  • saponiny — d-mannitol, monnieryna, bakozydy (bakozyd A i bakozyd B) bakopazydy i bakopasaponiny;
  • alkaloidy — hydrokotylina, brahmina i herpestyna;
  • glikozydy — azjatykozyd i tanakunicyd;
  • flawonoidyluteonina i apigenina;
  • a także jujubogeniny, kwas betulinowy, wogonina, oroksyndyna, kwas betulinowy, stigmastarol, beta-sitosterol i inne.

W suplementach spotkać można ekstrakty standaryzowane na zawartość bakozydów, przy czym bardzo popularne są ekstrakty patentowane — Synapsa (zwana też CDRI-08) standaryzowana na minimum 55% bakozydów, oraz BaCognize, zawierający 20% bakozydów. Poza ekstraktami standaryzowanymi są też ekstrakty z określonym współczynnikiem redukcji objętości (DER 4:1, 10:1 itp.), jednak te standaryzowane na substancje czynne wydają się dużo lepszym wyborem.

Liście i kwiat Bacopa Monnieri - działanie przeciwlękowe i adaptogenne
Żywa Bacopa Monnieri

Mechanizm działania i zastosowanie Bacopa Monnieri

By jak najlepiej wykorzystać dany suplement, warto znać choć zarys jego mechanizmów działania. Daje nam to wiedzę, w jaki sposób można go używać, by osiągnąć maksimum korzyści. Z czym można, a z czym nie warto łączyć oraz czy w ogóle dany środek będzie się dla nas nadawał. Poniżej szczegółowy opis właściwości Bacopa Monnieri.

Wpływ na psychikę i stres

Jednym z najbardziej kluczowych, jest działanie przeciwlękowe i uspokajające. Efekty przeciwlękowe i przeciwdepresyjne były notowane w badaniach na gryzoniach. Poprawę w wyniku suplementacji Brahmi zauważono, poddając myszy testom:

  • światła i mroku (light-dark box test);
  • uniesionego labiryntu krzyżowego (elevated plus maze test);
  • hole-board;
  • zawieszenia za ogon (tail suspension test);
  • wymuszonego pływania (forced swim test).

Działanie adaptogenne natomiast wykazano w testach polegających na wywołaniu doraźnego i chronicznego stresu, gdzie w obu przypadkach Bacopa redukowała fizjologiczne skutki stresu, takie jak zmiany masy organów i parametrów biochemicznych. Zauważono też, że kilkudniowe przyjmowanie bakozydów przed kontaktem ze stresem, może osłabiać ekspresję proteiny Hsp70 w reakcji na stresowy bodziec, która jest jednym z głównych markerów stresu wykorzystywanych w badaniach. Ten efekt oznacza właśnie modulowanie reakcji stresowej, a nie stricte redukcję stresu, co jest właśnie bardzo charakterystyczne dla adaptogenów.

Wpływ na samopoczucie wynika też z możliwości przywracania sprawności syntezy BDNF – czyli czynnika, który nie tylko odpowiada za regenerację neuronów, ale i koreluje z samopoczuciem – w depresji i chronicznym stresie ma dużo niższe stężenia i wzrasta wraz z poprawą kondycji psychicznej. W badaniu na zwierzętach zanotowano, że chroniczny stres bardzo wyraźnie obniżał BDNF w hipokampie i korze czołowej, natomiast Bacopa w odpowiedniej dawce po 4 tygodniach przywracała BDNF prawie do wyjściowego poziomu. Analogicznie ma się sytuacja z receptorami TrkB, z którymi reaguje wymieniony czynnik.

Bacopa Monnieri - wpływ na BDNF, neurogenezę i poprawę samopoczucia - wykres
CUS — Chronic Unpredictable Stress; źródło: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4124189/

Pamięć i zdolności do uczenia

Bacopa znana jest też z możliwości poprawy pamięci. Warto jednak zauważyć, że działanie to objawia się w pełni przy regularnej suplementacji, a na początku efekty są słabsze. Dlatego osoby stosujące Bacopę przez krótki czas mają o niej zazwyczaj kiepską opinię.

W badaniu z jednorazowym użyciem 320 mg, 640 mg ekstraktu Bacopa (CDRI-08) lub placebo, wykonywano pakiet testów kognitywnych na 1 i 2 godziny po przyjęciu. W wynikach zaobserwowano bardzo subtelną poprawę zdolności kognitywnych i brak wyraźnego wpływu na samopoczucie i poziom lęku. Zanotowano jednak spadek poziomu kortyzolu w grupie z największą dawką. Poprawa zdolności poznawczych występowała głównie w zadaniach określających szybkość przetwarzania informacji i rozumowania, nie tak jak zakładano w testach pamięciowych. Warto też nadmienić, że w finansowaniu badania miał udział producent ekstraktu Bacopa.

Dysponujemy pakietem badań na ludziach w kontekście wpływu na pamięć i zdolności poznawcze. Nie wszystkie są idealne, mogłyby być dłuższe i na większych próbach, jednak zawsze to jakieś dane, prawda? 😉 W jednym z tych lepszych badań, u osób w wieku 40-65 zauważono, że suplementacja Bakopą wyraźnie wpłynęła na długość zapamiętywania przyswojonych informacji, te nie uciekają z pamięci tak szybko, jak normalnie. Przeprowadzając inne badanie, zauważono sprawniejszą konsolidację pamięci, lepsze tempo uczenia oraz większą szybkość przetwarzania informacji wizualnych, przy czym efekt po 12 tygodniach (300 mg ekstraktu dziennie) był lepszy niż po 5 tygodniach, co po raz kolejny wskazuje na zasadność długotrwałej suplementacji. W jeszcze innym badaniu, gdzie uczestnikom w wieku 50+ podawano również po 300 mg ekstraktu dziennie, zauważono poprawę nauki werbalnej i sprawniejsze przypominanie sobie informacji.

Z czego to wynika?

Efekt poprawiający pamięć w dłuższej perspektywie zawdzięczany jest częściowo zdolności do poprawy komunikacji neuronalnej, poprzez wzmaganie proliferacji dendrytów. Daje to rezultaty nie wcześniej niż po 4 tygodniach ekspozycji. Kolejne mechanizmy, które mogą być odpowiedzialne za poprawę pamięci, to up-regulacja ekspresji hydroksylazy tyrozyny (TH2) i transportera serotoniny (SERT). W badaniu, w którym to stwierdzono, zauważono też wzrost serotoniny, ale i spadek dopaminy. W eksperymentach zauważono delikatny wpływ na inhibicję acetylocholinoesterazy, a co za tym idzie wzrost acetylocholiny. Działanie to było jednak na tyle słabe, że nie ma pewności czy w praktyce ma to jakieś znaczenie. Na układ cholinergiczny może jednak częściowo pośrednio wpływać za sprawą aktywacji układu serotoniny. Wpływ na układ glutaminianu jest subtelny, a o nim powiemy nieco później.

e-book - Nootropy. Z czym to się je?

Działanie antyepileptyczne

Są też pewne doniesienia o potencjalne antyepileptycznym. Choć Bacopa nie wpływa bezpośrednio na działanie glutaminianu, to może jednak w pewnym stopniu hamować jego toksyczność, co jest jednym z domniemanych mechanizmów działania antykonwulsyjnego i neuroprotekcyjnego. Bacopa może upregulować receptory metabotropowe mGluR8. Wykazano, że te receptory ulegają downregulacji przy epilepsji, a ich mniejsza aktywność zwiększa ryzyko konwulsji.

Co nieco wskazuje również na zaangażowanie układu gabaergicznego. GABA jest głównym neuroprzekaźnikiem hamującym, więc gdy jego układ niedomaga, to zwiększa się pobudliwość układu nerwowego i wzrasta ryzyko konwulsji. Sam mechanizm Brahmi w tym aspekcie wygląda całkiem obiecująco. Otóż u gryzoni zauważono, że epilepsja wiązała się z downregulacją podjednostek alfa1, alfa5 i delta receptorów GABA(A) w prążkowiu, natomiast kuracja Bacopa (a konkretnie bakozydem A) przyczyniała się do odwracania tych zmian. W późniejszym badaniu zauważono podobne efekty również w hipokampie. Przy okazji wskazuje to na możliwości regeneracyjne dla układu GABA.

Wpływ na pozostałe aspekty zdrowia

Bacopa działa przeciwzapalnie, poprzez zahamowanie syntezy prozapalnych czynników. Określono to między innymi obserwując reakcję na ekspozycję na toksyczne lipopolisacharydy (LPS). Towarzystwo substancji czynnych z Bakopy hamowało wyrzut TNF-alfa i IL-6 w reakcji na LPS. Ci sami autorzy w innym badaniu zaobserwowali też podobny, hamujący wpływ na COX-2, 5-LOX i 15-LOX. Liczne badania wskazują też na potencjał przeciwutleniający, również w mózgu.

Jeszcze na poziomie układu pokarmowego, Bacopa wykazuje działanie ochronne dla śluzówek. W badaniach na modelu zwierzęcym zauważono, że chroni przed rozwojem wrzodów wynikającym z przyjmowania leków lub alkoholu.

U samców myszy zanotowano wyraźny wzrost poziomu tyroksyny (T4, hormon tarczycy), aż o 41% po 15 dniach, bez wpływu na trójjodotyroninę. Nie wiemy, czy u ludzi także może stymulować tarczycę, ale na pewno w praktyce nie należy oczekiwać aż tak wyraźnych efektów.

U zwierząt notowano działanie bronchodylatacyjne, co może być pomocne przy astmie i alergiach. Już w czasach Ajurwedy stosowano Bacopa w dolegliwościach astmatycznych, więc działanie to było oczekiwane.

kwiat i liście bacopa monnieri

Skutki uboczne Brahmi

Niektórzy doświadczają spadku motywacji po przyjęciu Bacopa z rana, co jest następstwem działania relaksującego, dlatego by zachować dobrą sprawność umysłu, częstą praktyką jest stosowanie w parze z czymś stymulującym, chociażby z filiżanką dobrej kawy. Warto jednak pamiętać, że modulujący wpływ Bakopy na dopaminę może nieco osłabiać działanie stymulantów, w tym również kofeiny.

Niekiedy notowane są dolegliwości gastryczne przez suplementację Bacopa, co notowane jest głównie przy stosowaniu na pusty żołądek. Z tego względu sugerowane jest raczej przyjmowanie z posiłkiem. Taka praktyka może wpłynąć też na lepszą przyswajalność, gdyż część składników aktywnych jest rozpuszczalna w tłuszczach. Tradycyjnie stosowano sproszkowaną Bakopę z masłem Ghee.

Najbardziej niepokojące doniesienia dotyczą zaburzeń męskiej płodności. U myszy suplementacja powodowała zmniejszenie ruchliwości, żywotności i liczby plemników. Parametry wracały do normy po 2 miesiącach od zaprzestania kuracji.

Synergie i interakcje

Bacopa jest często stosowana razem z Gotu Kola, ze względu na dość podobny profil działania. Jest to kontynuacja praktyk sprzed tysięcy lat. Dla poprawy neurogenezy i ogólnej regeneracji mózgu czasem łączy się też z Soplówką jeżowatą lub choliną (np. z lecytyny).

Jeśli na celu mamy redukcję stresu, to stosowanie razem z Ashwagandha wydaje się świetnym pomysłem, może nawet lepszym niż parowanie z Gotu Kola.

To ziele wpływa na aktywność niektórych enzymów wątrobowych, które wpływają na metabolizm leków i innych suplementów. Więcej na ten temat w osobnym artykule.

Dawkowanie Bacopa Monnieri

Suplementy diety zazwyczaj zawierają ekstrakty Bacopa Monnieri standaryzowane na ~20% lub ~50% bakozydów. W przypadku tych bardziej skoncentrowanych ekstraktów (50-55%) rozsądnie jest przyjmować 300-500 mg dziennie lub więcej. W przypadku ekstraktów o mniejszej koncentracji odpowiednio więcej, by osiągnąć podobną ilość bakozydów.

Stosując sproszkowaną lub ciętą roślinę (nie ekstrakty), najlepiej jest spożywać na zimno, np. mieszając z mlekiem lub tłuszczem ghee. Wysoka temperatura powoduje degradację składników aktywnych, które stabilność utrzymują w temperaturze do 30 stopni C.

Działanie stymulujące neurogenezę definiuje to, że najlepsze efekty notowane są po około 2 miesiącach suplementacji, gdyż regeneracja neuronów niestety trochę zajmuje. Tak więc gdy planujemy stosowanie Bakopy, warto zakładać minimum 8 tygodni.

O jakiej porze stosować Brahmi?

Zastanawiasz się, czy stosować Bacopa monnieri rano, czy wieczorem? Pora stosowania zależy od celu suplementacji. Gdy celem jest poprawa snu i wspomaganie wieczornej relaksacji, to najlepszą porą na przyjmowanie będzie wieczór. Jeśli jednak potrzebna jest redukcja stresu i wyciszenie w ciągu dnia, to najlepiej przyjmować do śniadania. Jeśli potrzebujemy całego wachlarza korzyści, to można podzielić dzienną dawkę na pół i stosować dwa razy dziennie.

Gdzie kupić Bacopa Monnieri?

Prawdę mówiąc, obecnie dostępna jest w większości sklepów z suplementami diety, to bardzo popularny suplement. Warto jednak wybierać suplement ze standaryzacją na minimum 50% bakozydów. Przykładem dobrej jakości w świetnej cenie jest produkt marki Aliness, dokupienia z rabatem na hasło GRANANERWACH.

Aliness Bacopa Monnieri 500 mg 100 kaps ekstrakt w kapsułkach

Bardzo dobrym surowcem jest też patentowana Synapsa, choć to już bardziej kosztowna sprawa. Suplement z tym surowcem kupić można w sklepie Mind Nutrition.

Podsumowanie

Bacopa Monnieri jest naturalnym, ale całkiem skutecznym ziołem na redukcję lęków i poprawę funkcji poznawczych, z kilkoma bonusowymi korzyściami. Zdecydowanie lepiej sprawdza się suplementacja długofalowa niż przyjmowanie doraźne. Liczby z niektórych badaniach mówią, że może działać lekko nawet doraźnie, jednak w praktyce jest to mało zauważalne. Bez wątpienia należy sprawdzić interakcje z innymi suplementami/lekami, jeśli jakieś są przyjmowane, a gdy jesteś mężczyzną starającym się o dziecko, to z suplementacją Bacopa lepiej się wstrzymać. Wszystko wskazuje na to, że Bakopa spełnia kryteria wymagane do uzyskania tytułu środka nootropowego.

Źródła (rozwiń)

Źródła

  • Rai D et al. „Adaptogenic effect of Bacopa monniera (Brahmi).” Pharmacol Biochem Behav. 2003 Jul;75(4):823-30.
  • Sarah Benson et al. „An Acute, Double-Blind, Placebo-Controlled Cross-over Study of 320 mg and 640 mg Doses of Bacopa monnieri (CDRI 08) on Multitasking Stress Reactivity and Mood” Phytother. Res.28: 551–559 (2014)
  • Chatterjee M et al. „Comparative evaluation of Bacopa monniera and Panax quniquefolium in experimental anxiety and depressive models in mice.” Indian J Exp Biol. 2010 Mar;48(3):306-13.
  • Zhou Y et al. „Triterpene saponins from Bacopa monnieri and their antidepressant effects in two mice models.” J Nat Prod. 2007 Apr;70(4):652-5. Epub 2007 Mar 8.
  • Vollala VR et al. „Enhanced dendritic arborization of hippocampal CA3 neurons by Bacopa monniera extract treatment in adult rats.” Rom J Morphol Embryol. 2011;52(3):879-86.
  • Charles PD et al. „Bacopa monniera leaf extract up-regulates tryptophan hydroxylase (TPH2) and serotonin transporter (SERT) expression: implications in memory formation.” J Ethnopharmacol. 2011 Mar 8;134(1):55-61.
  • Roodenrys S et al. „Chronic effects of Brahmi (Bacopa monnieri) on human memory.” Neuropsychopharmacology. 2002 Aug;27(2):279-81.
  • Stough C et al. „The chronic effects of an extract of Bacopa monniera (Brahmi) on cognitive function in healthy human subjects.” Psychopharmacology (Berl). 2001 Aug;156(4):481-4.
  • Morgan A, Stevens J et al. „Does Bacopa monnieri improve memory performance in older persons? Results of a randomized, placebo-controlled, double-blind trial.” J Altern Complement Med. 2010 Jul;16(7):753-9.
  • Mathew J et al. „Bacopa monnieri and Bacoside-A for ameliorating epilepsy associated behavioral deficits.” Fitoterapia. 2010 Jul;81(5):315-22.
  • Paulose CS et al. „Neuroprotective role of Bacopa monnieri extract in epilepsy and effect of glucose supplementation during hypoxia: glutamate receptor gene expression.” Neurochem Res. 2008 Sep;33(9):1663-71.
  • Mathew J et al. „Decreased GABA receptor in the striatum and spatial recognition memory deficit in epileptic rats: effect of Bacopa monnieri and bacoside-A.” J Ethnopharmacol. 2010 Jul 20;130(2):255-61.
  • Mathew J et al. „Behavioral deficit and decreased GABA receptor functional regulation in the hippocampus of epileptic rats: effect of Bacopa monnieri.” Neurochem Res. 2011 Jan;36(1):7-16.
  • Vijayan Viji, Antony Helen „Inhibition of lipoxygenases and cyclooxygenase-2 enzymes by extracts isolated from Bacopa monniera (L.) Wettst” Journal of Ethnopharmacology, Volume 118, Issue 2, 23 July 2008, Pages 305-311
  • Vijayan Viji, Antony Helen „Inhibition of pro-inflammatory mediators: role of Bacopa monniera (L.) Wettst” Inflammopharmacol (2011) 19: 283.
  • Tamara Simpson et al. „Bacopa monnieri as an Antioxidant Therapy to Reduce Oxidative Stress in the Aging Brain” Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine
    Volume 2015, Article ID 615384, 9 pages
  • Kar A et al. „Relative efficacy of three medicinal plant extracts in the alteration of thyroid hormone concentrations in male mice.” J Ethnopharmacol. 2002 Jul;81(2):281-5.
  • Sairam K et al. „Prophylactic and curative effects of Bacopa monniera in gastric ulcer models.” Phytomedicine. 2001 Nov;8(6):423-30.
  • Akanksha Singh, Shio Kumar Singh „Evaluation of antifertility potential of Brahmi in male mouse” Contraception Journal, Jan 2009, Volume 79, Issue 1, Pages 71–79