Adaptogeny to dość rozległa grupa środków. Mają one pewien wspólny mianownik, jednak każdy z nich ma indywidualny, specyficzny profil działania. Warto zaznajomić się i z ogólną definicją, i ze specyfiką tych najpopularniejszych adaptogenów, by móc dobrać najodpowiedniejszy dla siebie.

Czym są adaptogeny?

Adaptogeny to grupa suplementów, która ze względu na właściwości antystresowe cieszy się ogromną popularnością. Wszak przewlekły stres jest jednym z największych problemów cywilizowanego społeczeństwa. Po cichu i przebiegle podkopuje nasze zdrowie. Nic dziwnego, że każdy próbuje z nim walczyć. A pigułka, która ma nam dodać +10 do odporności na stres i relaksu wydaje się bardzo atrakcyjną opcją, prawda?

Pojęcie adaptogenu opracowane zostało przez rosyjskiego uczonego — Mikołaja Lazarewa. Otóż z definicji, adaptogen powinien ułatwiać adaptację organizmu do trudnych warunków stresowych. Ma pomagać w stanach wyczerpania i nadmiernego obciążenia organizmu. W praktyce są to środki, dzięki którym czujemy się lepiej i w mniejszym stopniu odczuwamy negatywne skutki stresu, zarówno fizycznego, jak i psychicznego. W uogólnieniu adaptogen nie musi charakteryzować się specyficznym działaniem, a raczej wspomagać w dążeniu do homeostazy, poniekąd dopasowując swoje działanie do aktualnych potrzeb.

Adaptogenami określa się głównie pewne rośliny i grzyby wykorzystywane w celach leczniczych w tradycji sięgającej tysięcy lat wstecz, głównie w medycynie ajurwedyjskiej i Tradycyjnej Medycynie Chińskiej. Obecnie adaptogeny przechodzą renesans, ponieważ w ostatnich latach zyskały spore zainteresowanie naukowców, którzy w szerokim zakresie badają ich właściwości. W obliczu doniesień naukowych teraz nie musimy opierać się jedynie na ludowych przesłaniach, a możemy dobierać adaptogeny konkretnie do swoich potrzeb, precyzyjnie określając, który z nich da nam największą szansę sukcesu.

W skrócie adaptogen musi:

  • wspomagać organizm w dążeniu do homeostazy,
  • mieć szerokie spektrum działania,
  • być nietoksyczny, bezpieczny dla zdrowia nawet przy dłuższym stosowaniu.

Popularne adaptogeny

Wśród tych najpopularniejszych adaptogenów wyróżniamy:

Ashwagandha

Najprawdopodobniej najpopularniejszy aktualnie adaptogen. Znana jest z działania wyciszającego, uspokajającego i silnego tłumienia stresu. W badaniach na ludziach daje świetne rezultaty w redukcji poziomu kortyzolu. Jest często używana przed sen, by ułatwić zasypianie i poprawić jakość snu. Ashwagandha ma pozytywny wpływ na funkcjonowanie tarczycy, działa przeciwzapalnie, w pewnym stopniu wspomaga także parametry wysiłkowe i pomaga w kształtowaniu sylwetki. Świetna dla ludzi, którzy potrzebują uspokojenia, wyciszenia i większej kontroli nad myślami.

Dawkowanie: W zależności od rodzaju surowca wykorzystanego w preparacie, dawkowanie będzie się różnić. W przypadku najpopularniejszego (i najlepszego) KSM-66 zazwyczaj stosowane są dawki z zakresu 250-600 mg, aczkolwiek w niektórych przypadkach stosowane są dawki nawet do 1500 mg. Jest bezpieczna przy stosowaniu długoterminowym, a z kolejnymi miesiącami efektywność powinna wzrastać.

Czytaj więcej -> Ashwagandha

Rhodiola Rosea (Różeniec Górski)

Również bardzo popularny adaptogen, o działaniu nieco odmiennym od ashwagandhy. Różeniec górski jest bardziej energetyzujący i motywujący, świetnie sprawdza się stosowany z rana. Bywa odczuwalny nawet przy doraźnym stosowaniu, jednak dopiero długoterminowe odkrywa pełny potencjał tej rośliny. Niektóre składniki czynne Rhodioli działają jak inhibitory MAO, przez co podnoszone są stężenia neuroprzekaźników zapewniających dobre samopoczucie i energię. Przy dłuższym stosowaniu wpływa na ekspresję licznych genów. Warto wybierać ekstrakty, które poza rozawinami mają też standaryzację na salidrozydy.

Dawkowanie: Zazwyczaj w zakresie 250-700 mg ekstraktu dziennie.

Czytaj więcej -> Rhodiola rosea

Bacopa Monnieri (Brahmi)

Adaptogen o działaniu tonizującym i wyciszającym, który jednocześnie regeneruje układ nerwowy i bardzo fajnie wpływa na poprawę pamięci. Bacopa definitywnie jest to środek do długotrwałego stosowania. Stosowanie doraźne niestety raczej nie przyniesie spektakularnych efektów. Wpływa na wzrost czynników neurotroficznych, takich jak BDNF.

Dawkowanie: 250-1000 mg dziennie, w zależności od standaryzacji ekstraktu.

Czytaj więcej -> Bacopa monnieri

Gotu Kola (Wąkrotka azjatycka)

Gotu Kola działa dość podobnie do Bacopa Monnieri, często te dwa zioła stosowane są w parze. Dodatkowo wpływa też na tempo syntezy kolagenu, dzięki czemu może poprawiać jakość skóry i jej wytworów oraz poprawiać elastyczność naczyń krwionośnych.

Dawkowanie: W zakresie 200-600 mg ekstraktu dziennie.

Czytaj więcej -> Gotu Kola

Żeń-szeń koreański (Panax Ginseng)

Bardzo wyraźnym efektem suplementacji żeń-szeniem jest wzrost energii. Najczęściej stosowany jest dla podniesienia poziomu sił witalnych oraz zwiększenia jakości życia seksualnego. Oczywiście pomaga też w lepszej tolerancji stresu. Osobiście darzę żeń-szeń sentymentem, ponieważ towarzyszył mi już od czasów gimnazjum, kiedy bardzo fajnie i wyraźnie odczuwałem jego działanie.

Dawkowanie: Ekstrakty stosowane są zazwyczaj w dawkach z przedziału 200-400 mg dziennie, jednak zależy to też od standaryzacji.

Żeń-szeń syberyjski (Eleuthero)

Odmiana żeń-szenia, która świetnie wpływa na wzrost kondycji i wytrzymałości sportowej. Ma też silne właściwości stymulujące odporność. Tradycyjnie używano go, by zmniejszyć zmęczenie, podnieść witalność. Bardzo dobry wybór dla sportowców.

Dawkowanie: Najczęściej w zakresie 300-1200 mg dziennie.

Holy Basil (Tulsi)

Ziele, które neutralizuje stres i lęki oraz poprawia nastrój, jednak może negatywnie wpływać na płodność. Stosowane jest również, by poprawić funkcjonowanie układu odpornościowego, tradycyjnie była stosowana, by uchronić się przed przeziębieniem i grypą. Stosowano ją również w celu usprawnienia pracy przewodu pokarmowego oraz walki z pasożytami.

Dawkowanie: Ekstrakty z liści świętej bazylii stosowane są zazwyczaj w dawce 500 mg dziennie.

Czytaj więcej -> Holy basil

Schisandra Chinensis (Cytryniec chiński)

Adaptogen znany między innymi jako środek poprawiający kondycję sportową, gdyż wpływa na krążenie krwi i gospodarkę energetyczną. Obniża poziom kortyzolu i działa przeciwstresowo. Bywa też używany dla wsparcia wątroby i serca oraz dla usprawnienia gospodarki cukrowej.

Dawkowanie: Bardzo często stosowany jest w formie nalewki, wtedy przeciętne dawkowanie to 20-30 kropli dziennie. W przypadku suplementów ze sproszkowanymi owocami, dawki to 500-3000 mg dziennie.

Maca

Adaptogen o lekko energetyzującym działaniu, znany szczególnie z pozytywnego wpływu na sferę seksualną i płodność. Poza działaniem jako afrodyzjak, Maca może też pozytywnie wpływać na zdrowie mózgu i funkcje kognitywne oraz na zdrowie kości.

Dawkowanie: Najczęściej 1-3 g dziennie.

Czytaj więcej -> Maca

Cordyceps (Maczużnik)

Cordyceps to jeden z lepiej znanych grzybów leczniczych. Szczególnie chętnie używany jest przez sportowców w wierze, że usprawni gospodarkę tlenową i energetyczną. Poza modulacją stresu fajnie wpływa też na odporność, ze względu na obecność polisacharydów. Używany jest dla ogólnej poprawy witalności.

Dawkowanie: Około 1000-3000 mg dziennie.

Czytaj więcej -> Cordyceps

Lion’s Mane (Soplówka jeżowata)

Kolejny, bardzo ciekawy grzyb leczniczy. Mocno wpływa na neurogenezę i neuroplastyczność, szczególnie poprzez podnoszenie czynnika NGF. Pewne efekty prokognitywne odczuwane są nawet po pierwszej porcji, jednak prawdziwy pazur pokazuje przy regularnym stosowaniu. Świetnie sprawdza się jako booster kognicji do nauki i pracy umysłowej, ale też jako profilaktyka chorób neurologicznych. Ekstrakty Lion’s Mane są popularnym dodatkiem do kawy, by poprawić jej właściwości.

Dawkowanie: W przypadku ekstraktów zazwyczaj 500-1000 mg w pojedynczej porcji. Przy sproszkowanej grzybni konieczne są większe ilości, rzędu 5 g w porcji.

Czytaj więcej -> Soplówka jeżowata

Czy adaptogeny są tylko roślinne?

Okazuje się, że nie tylko. Adaptogenami można nazwać niektóre środki syntetyczne. Dla przykładu adaptogenem jest lek meldonium. Ten lek niekoniecznie wpasowuje się w kanon, ponieważ stabilizuje bardziej gospodarkę energetyczną i pracę układu sercowo-naczyniowego niż psychikę, ale jak najbardziej pasuje do definicji adaptogenu. Konkretnym argumentem przemawiającym za włączeniem meldonium do grupy adaptogenów jest fakt, że zwiększa odporność na stresor, jakim jest niska temperatura.

Niekiedy syntetycznym adaptogenem (aktoprotektorem) określa się też bromantan. Jest to lek, który stymuluje układ nerwowy, ale nie powoduje rozdrażnienia, a nawet ma działanie przeciwlękowe. Podnosi odporność na trudne warunki i pozytywnie działa na kondycję psychiczną.

Podsumowując, adaptogeny mają służyć dobremu zdrowiu, prowadząc nas do homeostazy, niekoniecznie wykazując specyficzne działanie. Działanie adaptogenu poniekąd powinno dostosowywać się do sytuacji i aktualnego stanu organizmu. Głównym elementem jego działania ma być stabilizacja, zapobieganie wyczerpaniu i modulacja reakcji stresowej. Adaptogeny mają wiele działań dodatkowych, które już są specyficzne dla danego środka. Na podstawie tych działań dodatkowych powinniśmy dobierać preparaty dla siebie.