Acetylocysteina (NAC) to suplement nie tylko na kaszel, ale i na uzależnienia 

Suplement NAC znany jest głównie jako przeciwutleniacz. Jego główne zastosowania to: rozrzedzanie wydzielin górnych dróg oddechowych, leczenia zatrucia paracetamolem i ogólne wspomaganie wątroby.

Działanie suplementu NAC jest jednak bardzo wszechstronne i pozwala na wsparcie organizmu w znacznie szerszym ujęciu. Acetylocysteina może pomagać przy uzależnieniach, wspomagać zdrowie mózgu, czy też wspomagać leczenie PCOS lub niepłodności. Czytaj dalej, by lepiej poznać tę wspaniałą substancję.

Czym jest acetylocysteina?

N-Acetylocysteina (ang. acetylcysteine), w skrócie NAC, to aminokwas l-cysteina z dołączoną grupą acetylową. NAC jest doskonałym źródłem grup sulfhydrylowych (SH), które w organizmie przekształcają się w metabolity zdolne do stymulacji syntezy glutationu (GSH), co sprzyja detoksykacji i działa bezpośrednio na redukcję wolnych rodników, zmniejszając stres oksydacyjny. Jest bardzo efektywnym przeciwutleniaczem, działając bezpośrednio w formie niezmienionej, jak i stymulując produkcję glutationu.

NAC ma działanie przeciwzapalne, gdyż zauważono, że może obniżać poziom czynnika martwicy nowotworów alfa (TNF-α) i interleukin (IL-6 i IL-1β) poprzez hamowanie aktywności jądrowego czynnika kappa B (NF-κB).

Nie da się jej określić naturalną substancją, gdyż nie występuje w naturalnych źródłach. W pokarmach znajdziemy wolną L-cysteinę, ale nie formę acetylowaną.

Suplementacja NAC uznawana jest za lepszy sposób na uzupełnienie cysteiny w organizmie niż suplementacja wolną L-cysteiną. Powodem jest większa stabilność NAC i lepsza tolerancja suplementacji.

Zastosowanie acetylocysteiny w praktyce medycznej

Medycyna od dawna korzysta z właściwości NAC, przekraczając już 50 lat praktyki. Do dzisiaj jest to bardzo ceniona substancja, a WHO umieściło go na liście niezbędnych leków (Model List of Essential Medicines).

Właściwości mukolityczne

Lekarze bardzo często zalecają stosowanie acetylocysteiny podczas przeziębienia, by rozrzedzić wydzieliny i na kaszel, by ułatwić odkrztuszanie. NAC rozszczepia wiązania disiarczkowe w mukoproteinach, obniżając lepkość wydzieliny i zwiększając jej płynność. Stosuje się go też u pacjentów z mukowiscydozą i PoCHP.

Ciekawe doniesienia pokazują nie tylko łagodzenie już obecnych objawów infekcji górnych dróg oddechowych, ale też o przeciwdziałaniu ich występowania. Podczas 6-miesięcznego stosowania NAC w okresie zimowym tylko 25% uczestników zakażonych wirusem notowało objawy grypy, w porównaniu do aż 79% w grupie placebo.

Antidotum na zatrucia Paracetamolem

W praktyce ambulatoryjnej podaje się dożylnie bardzo duże dawki acetylocysteiny w przypadkach przedawkowania acetaminofenem (Paracetamol). Największa skuteczność jest po rozpoczęciu leczenia w ciągu 8 h od przyjęcia toksycznej dawki. NAC ułatwia wydalenie toksycznych metabolitów acetaminofenu, dzięki czemu zapobiega krytycznemu uszkodzeniu wątroby. To właśnie ta właściwość zapewniła NAC status niezbędnego leku nadany przez WHO.

Jak NAC działa na mózg? I co z uzależnieniami?

Niemalże każdy przeciwutleniacz ma mniejszy lub większy wpływ na mózg, ponieważ ten organ ma wysoką wrażliwość na przewlekły stres oksydacyjny. W przypadku NAC jak się łatwo spodziewać, mamy do czynienia z działaniem neuroprotekcyjnym, ale też z bardzo ciekawym wpływem na uzależnienia.

Choroby neurodegeneracyjne

Stres oksydacyjny jest jednym z wielu czynników wpływających na rozwój neurodegeneracji. Mamy jednak multum sposobów na jego zahamowanie, a jednym z nich jest NAC.

Stwardnienie rozsiane: Niewielkie, randomizowane badanie, w którym raz w tygodniu stosowano NAC dożylnie i jednocześnie doustnie przyjmowano 500 mg dwa razy dziennie przez dwa miesiące, wykazało poprawę metabolizmu glukozy w kilku obszarach mózgu, jak również poprawę uwagi i funkcji poznawczych według subiektywnych raportów w grupie aktywnej, w porównaniu do placebo. W innym również małym badaniu dotyczącym postępującego stwardnienia rozsianego NAC w dawce 1250 mg trzy razy dziennie był dobrze tolerowany i skutkował trwałą redukcją zmęczenia.

Parkinson: Badanie kliniczne z użyciem NAC zarówno w postaci cotygodniowej infuzji dożylnej, jak i 500 mg doustnie dwa razy dziennie przez trzy miesiące, znacząco poprawiło objawy choroby Parkinsona i zwiększyło wiązanie dopaminy w mózgu, co uzasadnia dalsze badania w tej dziedzinie.

Choroby psychiczne

Tutaj najwięcej wiemy w kontekście schizofrenii. W schizofrenii dochodzi do rozregulowania gospodarki glutationu, a NAC jest jego prekursorem, więc zaczęto badać, jak ten suplement wpłynie na przebieg choroby. W przeglądzie systematycznym podkreślono dowody na to, że NAC stosowany jako terapia wspomagająca łagodzi objawy schizofrenii, a także może poprawiać funkcje poznawcze w obszarze pamięci roboczej. Poprawa była widoczna przy dłuższej interwencji, trwającej 24 tygodnie.

Pozytywne doniesienia są też w przypadkach zaburzeń obsesyjno-komplusyjnych. Tutaj przeprowadzano badania, w których zauważano poprawę po dołączeniu NAC do leczenia antydepresantami (fluoksetyna lub citalopram).

NAC bywa pomocny przy uzależnieniach

Ta właściwość jest bardzo ciekawa. Gdy pierwszy raz zobaczyłem takie doniesienia, były dla mnie zaskakujące. W przypadku NAC spodziewałbym się np. wpływu na szybszą regenerację organizmu po nadużywaniu substancji albo redukcji ich szkodliwości. Tutaj jednak chodzi o wpływ na wzorce zachowań. Otóż wiele wskazuje na to, że suplementacja NAC zmniejsza pociąg do niektórych substancji psychoaktywnych i ułatwia odmawianie sobie ich przyjęcia.

Ciekawi Cię jak to działa? Otóż nadużywanie różnych substancji prowadzi do pewnych adaptacji w mózgu, które w końcu sprawiają, że pociąg do substancji nie jest motywowany przyjemnością, a raczej ma charakter kompulsyjny. Po prostu czuć potrzebę.

Na przykład wielokrotne używanie substancji uzależniającej może skutkować nadmiarem glutaminianu w jądrze półleżącym. Jest to obszar mózgu, który odgrywa kluczową rolę w motywacji i uczeniu się. Z tego względu sugerowano, że farmakoterapie, które pomagają skorygować rozregulowanie glutaminianu, mogą być skuteczne w promowaniu abstynencji lub zapobieganiu nawrotom do używania szkodliwych substancji. I właśnie NAC jest substancją, która ma potencjał regulujący zaburzenia glutaminianu. Uważa się, że NAC upreguluje transporter glutaminianu (GLT-1), który usuwa jego nadmiar z jądra półleżącego.

Osoba chcąca wyjść z uzależnienia, która stosuje NAC, może odczuwać zmniejszony popęd, głód substancji lub przymus jej użycia. NAC może być szczególnie przydatny w zapobieganiu nawrotom po tym, jak dana osoba osiągnęła abstynencję.

Sprawdźmy efekty w praktyce, które zauważano w badaniach na ludziach.

Tytoń i papierosy

Kilka badań pilotażowych wykazało, że dorośli palacze, którzy otrzymywali NAC (samodzielnie lub w połączeniu z innym leczeniem) mieli niższy poziom tlenku węgla, palili mniej papierosów i mieli mniej zgłaszanych przez siebie objawów uzależnienia od nikotyny i/lub mniejszy głód nikotynowy.

Inne badanie pilotażowe z udziałem 22 młodych dorosłych palaczy wykazało, że ci, którzy otrzymywali NAC, ocenili swojego pierwszego papierosa po leczeniu (wypalonego w laboratorium) jako doświadczenie mniej satysfakcjonujące w porównaniu z palaczami, którzy otrzymywali placebo.

Jednak jedno badanie z udziałem 33 palaczy nie wykazało zmniejszenia głodu lub tlenku węgla w przypadku NAC w porównaniu z placebo.

Marihuana

Otwarte, pilotażowe badanie kliniczne wykazało znaczące zmniejszenie zgłaszanego przez samych siebie używania i głodu marihuany – ale nie biomarkerów używania. Badanie obejmowało 24 nastolatków stosujących NAC w dawce 1200 mg dwa razy dziennie przez 4 tygodnie.

W 8-tygodniowym podwójnie zaślepionym i randomizowanym badaniu z udziałem 116 nastolatków suplementowanie NAC 1200 mg dwa razy dziennie podwoiło szanse na abstynencję, ale nie miało wpływu na zgłaszany przez nich głód lub zażywanie.

Tutaj warto zauważyć, że w badaniach skuteczność była większa u młodych osób (15-21 lat), niż u dorosłych po 21 roku życia.

Kokaina i inne stymulanty

Kilka małych badań pilotażowych wykazało, że w porównaniu z placebo różne dawki NAC zmniejszały głód kokainowy. Jednak w podwójnie zaślepionym, kontrolowanym placebo badaniu NAC nie zmniejszył głodu ani używania po 8 tygodniach leczenia u osób z zaburzeniami związanymi z używaniem kokainy, które nadal jej używały (tj. nie stały się jeszcze abstynentami). Co ciekawe, ci, którzy byli abstynentami na początku leczenia, zgłaszali mniejszy głód i utrzymywali abstynencję dłużej, jeśli otrzymywali NAC (w porównaniu z placebo), co sugeruje, że NAC może być przydatny w zapobieganiu nawrotom uzależnienia.

Jedno badanie na 32 osobach, w którym oceniano stosowanie NAC w dawce 1200 mg dziennie przez 4 tygodnie, w porównaniu z placebo, wykazało zmniejszenie głodu wśród osób używających metamfetaminy, które chciały się leczyć. Z kolei w badaniu obejmującym 31 osób używających metamfetaminy, które nie szukały leczenia, oceniano stosowanie NAC w dawce 2400 mg dziennie oraz naltreksonu w dawce 200 mg dziennie w porównaniu z placebo przez 8 tygodni. Nie stwierdzono znaczących różnic w schematach używania lub odczuwaniu potrzeby używania.

Potrzebne są dalsze badania, aby zoptymalizować schematy suplementacji NAC w zaburzeniach związanych z używaniem stymulantów i lepiej zrozumieć jego rolę. W przypadku stymulantów efekty w badaniach są bardziej skomplikowane niż przy tytoniu i marihuanie.

Inne zastosowania suplementów NAC

Lista zastosowań suplementacji NAC stale się wydłuża. Obecnie wiemy już o wielu potencjalnych korzyściach w przeróżnych przypadkach, jednak nadal wiele z nich wymaga kolejnych, większych badań klinicznych, dla wyciągnięcia mocniejszych wniosków. W kolejnych latach bez wątpienia pojawią się kolejne doniesienia. Jednak o czym wiemy na ten moment?

Ogólna profilaktyka zdrowotna

Tak jak i w przypadku innych przeciwutleniających i przeciwzapalnych substancji, NAC cieszy się dobrą sławą jako narzędzie profilaktyczne. Jako że wiele chorób przewlekłych rozwija się znacznie łatwiej, gdy w organizmie szaleją stany zapalne i wolne rodniki, to suplementacja NAC jest w pełni uzasadniona. W tym celu najczęściej przyjmuje się suplement NAC cyklicznie, robią regularne przerwy.

Ochrona przed alkoholem?

Ze względu na dobry wpływ na wątrobę, działanie przeciwutleniające itp. popularne jest stosowanie NAC przed planowanym spożyciem alkoholu (np. przed imprezą), a często i po. Taka praktyka ma ograniczyć szkodliwość alkoholu oraz przynosi nadzieję na łagodniejszego kaca.

To zastosowanie ma potwierdzenie bardziej anegdotyczne niż naukowe. W literaturze fachowej doniesienia są mieszane i nie każda próba potwierdzała skuteczność NAC. Ciekawy jest za to fakt, że zauważano większą skuteczność u mężczyzn, niż u kobiet, a czym pisałem w artykule „Sposoby na kaca”.

Wsparcie w PCOS i staraniach o dziecko

Może NAC nie jest lekiem pierwszego wyboru w PCOS, jednak wg badań może być pomocny i jest wart uwagi. Zauważono m.in. dobre efekty w przypadkach PCOS opornego na leczenie cytrynianem klomifenu (Clomid). W takich przypadkach dołączenie NAC do kuracji klomifenem znacznie zwiększyło wskaźniki owulacji i ciąż.

Negatywny wpływ klomifenu na śluz szyjkowy może stworzyć „nieprzyjazne” środowisko dla zapłodnienia. NAC ma działanie mukolityczne, dzięki czemu może niwelować negatywny wpływ klomifenu na śluz szyjkowy. Jednocześnie działa uwrażliwiająco na insulinę, co może pomóc w problemach związanych z PCOS.

Przebieg ciąży i przedwczesne porody

Jest kilka badań nad wpływem acetylocysteiny na ciążę i ryzyko przedwczesnych porodów. Podłożem tego zainteresowania jest fakt, że NAC działa przeciwzapalnie i może potencjalnie hamować zapalenia związane z niewykrytymi wcześniej infekcjami lub nowymi infekcjami powstałymi w trakcie ciąży. Naukowcy doszli do wniosku, że kobiety z historią porodów przedwczesnych i bakteryjnym zapaleniem pochwy mogą przyjmować doustnie 600 mg NAC dziennie wraz z progesteronem po 16. tygodniu ciąży w celu ochrony przed nawrotem porodu przedwczesnego i poprawy wyników noworodków.

Stosowanie połączenia NAC i kwasu foliowego u kobiet z niewyjaśnionymi nawracającymi poronieniami, w porównaniu z samym kwasem foliowym, powoduje wydłużenie ciąży nawet do 20 tygodni. Ponadto połączenie NAC i kwasu foliowego było również związane ze znacznym wzrostem odsetka dzieci zabieranych do domu w porównaniu z samym kwasem foliowym.

Poprawa męskiej płodności

Gdy jakość nasienia jest słaba, duże nadzieje pokłada się często w antyoksydantach. I tak w badaniu klinicznym na pacjentach z idiopatyczną niepłodnością męską z użyciem NAC wykazano poprawę stanu oksydacyjnego i jakości nasienia. Zauważono poprawę ruchliwości plemników oraz zwiększenie lepkości i objętości. Dawka wynosiła 600 mg dwa razy dziennie. W innym badaniu klinicznym użyto NAC w połączeniu z selenem, a w rezultacie również nastąpiła znaczna poprawa jakości nasienia.

Suplementacja NAC – praktyczne informacje

Suplementy są zazwyczaj w kapsułkach. I tutaj chodzi nie tylko o wygodę w porcjowaniu, ale i ogólny komfort. Kto miał do czynienia z produktem w prochu lub tabsach ten wie – NAC po prostu śmierdzi. Przy pierwszym kontakcie z NAC wiele osób zastanawia się, czy aby na pewno produkt nie jest zepsuty. Kapsułki, o ile są dobrze oczyszczone i żadna się w opakowaniu nie otworzyła, powinny być w zasadzie bezwonne lub wydzielać jedynie lekką woń.

Biodostępność NAC po przyjęciu doustnym wynosi 4-9,1% według jednego badania i 6-10% według drugiego. Czas półtrwania to ok. 6,25 h, co oznacza, że w suplementacji najlepiej sprawdza się przyjmowanie kilka razy dziennie.

Dawkowanie NAC

Wiele badań nad NAC obejmowało dzienne dawkowanie właśnie po 2400 mg acetylocysteiny i moim zdaniem zazwyczaj tyle należy stosować, gdy nie stosujemy NAC jedynie profilaktycznie, a chcemy osiągnąć konkretny efekt.

Suplementy z NAC w kapsułach

W sklepach z suplementami diety można zakupić produkty z n-acetylocysteiną w kapsułkach, które zazwyczaj mają one po 500-600 mg NAC na kapsułkę. Większe porcje mogą być dostępne w tabletkach, nawet do 1000 mg na tabletkę.

Acetylocysteina z apteki

W aptece NAC można kupić w formie leku bez recepty. W polskich aptekach dostępne są preparaty ACC® firmy Sandoz w różnych wariantach:

• ACC
• ACC Classic
• ACC Optima
• ACC Mini

Powyższe preparaty są w różnych formach: tabletki, tabletki musujące, roztwór doustny (syrop), proszek w saszetkach. Istnieje też wariant ACC wydawany na receptę w formie roztworu do wstrzykiwań.

Poza oryginalnym ACC Sandozu na rynku są również produkty lecznicze:

• Fluimucil
• Mucofortin
• Acetylcysteinum Flegamina

Przeciwwskazania i skutki uboczne

Możliwe są nudności, wymioty, biegunka lub bóle głowy, jednak występują niezwykle rzadko.

N-acetylocysteina ma właściwości przeciwzakrzepowe i hamujące płytki krwi. Stosowanie u pacjentów ze skazami krwotocznymi lub lekami rozrzedzającymi krew może być względnie przeciwwskazane.

Istnieje możliwość podrażnień błony śluzowej, więc doustne przyjmowanie NAC w przypadku wrzodów żołądka, dwunastnicy, żylaków przełyku itp., powinno wiązać się ze wzmożoną ostrożnością.

Źródła:

• Micaely Cristina dos Santos Tenório et al. N-Acetylcysteine (NAC): Impacts on Human Health. Antioxidants (Basel). 2021 Jun; 10(6): 967.
• Mokhtari V, Afsharian P, Shahhoseini M, Kalantar SM, Moini A. A Review on Various Uses of N-Acetyl Cysteine. Cell J. 2017 Apr-Jun;19(1):11-17.
• Schwalfenberg GK. N-Acetylcysteine: A Review of Clinical Usefulness (an Old Drug with New Tricks). J Nutr Metab. 2021 Jun 9;2021:9949453.
• Tomko RL, Jones JL, Gilmore AK, Brady KT, Back SE, Gray KM. N-acetylcysteine: A potential treatment for substance use disorders. Curr Psychiatr. 2018 Jun;17(6):30-36, 41-42, 55.